Dinar (/dɪˈnɑːr/) je glavna valutna jedinica u nekoliko zemalja u blizini Sredozemnog mora, a njegova istorijska upotreba je još raširenija.
Istorijski prethodnici modernog dinara su zlatni dinar, glavni novčić srednjovekovnih islamskih imperija, koji je prvi put izdao kalif Abd al-Malik ibn Marvan 77. po Hidžri (696–697 n.e.). Reč „dinar“ potiče od srebrnog novčića „denarius“ starog Rima, koji je prvi put iskovan oko 211. godine pre nove ere.
Srebrni dinar iz vremena vladavine srpskog kralja Stefana Uroša I (1243–1276).
Engleska reč „dinar“ je transliteracija arapskog dynạr (dinar), koji je pozajmljen preko sirijskog dinara, koji je i sam iz latinskog denarius.
Kušansko carstvo je u Indiju u I veku nove ere uvelo zlatnik poznat kao dinar. Carstvo Gupta i njegovi naslednici do 6. veka su usvojili novčić. Savremeni zlatni dinar je projektovani zlatnik u polugama, koji od 2019. godine nije izdata kao zvanična valuta ni u jednoj državi.
Zakonsko sredstvo plaćanja
Zemlje koje trenutno koriste valutu koja se zove „dinar“ ili sl: Alžir – alžirski dinar DZD, Bahrein -bahreinski dinar BHD,Irak – irački dinar IKD, Jordanski – jordanski dinar JOD,Kuvajt – kuvajtski dinar KVD,Libija – libijski dinar LID,Severna Makedonija – makedonski denar MKN (1992–1993),MKD (1993-danas),Srbija – srpski dinar RSD,CSD (2003–2006),Tunis – tuniski dinar TND.
decembra 1873. godine dinar je postao zvanična srpska valuta, donošenjem Zakona o kovanju srpske srebrne monete. Pratilo ga je nekoliko uspona i padova – koje su se poklapale sa promenama državnog uređenja.
Istorija:
Vratimo se na početke, kada je postojao srednjovekovni dinar. Istoriju kovanja novca od srebra i bakra u XIII. Naziv potiče od latinskog izraza denarius – koji označava prvi srebrni novac iskovan u starom Rimu. Od dana kada je postao zvanična valuta, do dana kada je izrađen je prošlo tačno dve godine. Prvi put su dakle iskovani novčići 1975. godine, te se na aversu (prednjoj strani novčića) nalazio lik kneza Milana Obrenovića. Pomenuti knez je doneo zakon o njegovom kovanju. Dimenzije, finoća i težina dinara bile su identične franku, propisane tom konvencijom.Jedan novčić morao je da sadrži hiljadu delova – i to 835 od čistog srebra i 165 od bakra. Dinar je bio težak pet grama, kovanica od dva dinara težila je duplo više, a s jednom kovanicom od 50 para, novčanik je bio dva i po grama teži. I prečnik je zavisio od vrednosti. Novčić od 50 para imao je 18 milimetara, dinar – 23 milimetara, a prečnik dva dinara bio je 28 milimetara. Predviđeno je tada da bude iskovano dva miliona novčića od 50 para, tri miliona od dinar i milion kovanica od dva dinara.
Kada govorimo o prvom zlatnom novcu, idemo nekoliko godina napred, dakle nakon Bečkog kongresa 1878. godine. Izrađen je prvi zlatni novčić u vrednosti od 20 dinara.
Dolazimo do prvih parinih novčanica 1876. godine-za potrebe finansiranja Srpsko-turskog rata. Štampan je u našoj prestonici , u apoenima od jednog pet,10,50,100 dinara. Prva papirna novčanica, koja je bila u opticaju je štampana u Belgiji 2. jula 1884. godina. Imala je vrednost 100 dinara plativih zlatom, bila je u opštoj upotrebi.
Dolazimo do novca Kraljevine Srbije – nakon što je dobila tu titulu i knez Milan proglašen kraljem 1882. godine, izrađeni su novčića/zlatnika u vrednosti od 10,20 dinara. Poznati kao milanderi, ili Milanovi zlatnici.
Nailazimo dalje kroz istoriju na promene u političkom sistemu i sastavu. Osnivanjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca na teritoriji su bili u upotrebi srpski dinar, crnogorski perper, austrougarska kruna, ali i novac savezničkih država. Postojala je potreba za uspostavljanjem opšteg sredstva plaćanja, a prve novčanice te države izdate su 1919. godine i imale su vrednost u dinarima, ali i u krunama.
Kada govorimo o Kraljevini Jugoslaviji, moramo napomenuti jednu novčanicu koja se smatra najlepšom, a to je novčanica u vrednosti od 1000 dinara, sa likom kraljice Marije 1931. godine. Poslednja novčanica u vrednosti od 500 dinara, za vreme postojanja Jugoslavije, na njoj se nalazi lik kralja Petra II Karađorđevića. Novčanice izrađenje u Londonu, u apoenima od pet,10, 25, 100, 500, 1000 dinara. Pomenute novčanice podsećaju na američki dolar, zanimljivo je da ove novčanice nikada nisu dospele u zemlju.
Nakon Drugog svetskog rata se štampaju novčanice sa motivima koji veličaju tekovine rata, njih ubrzo menjaju motivi novog razvoja društva, na kojima su se nalazio Spomenik mira, spomenik Nikole Tesle, Kosovka devojka…
Od 1945. do 1992. emitovano je ukupno 12 serija novčanica. Onda je nastupio period hiperinflacije. Produkcija novčanica u to vreme je gotovo nesaglediva, a petsto milijardi dinara s likom Jovana Jovanovića Zmaja iz 1993. novčanica je sa najvećom nominalnom vrednošću u Srbiji, ali i među najvećima u svetu. Posle ovog perioda, počela je emisija novog dinara. Posle smrti Josipa Broza Tita, doživotnog predsednika SFRJ izdata je i specijalna novčanica s njegovim likom 1985. godine. S novčanicom od petsto milijardi dinara s likom Jovana Jovanovića Zmaja iz 1992. srpska valuta imala je najveću nominalnu vrednost u istoriji.
Napokon dolazimo do savremenog novca – Srpskog dinara: Centralna banka od 2003. nosi naziv Narodna banka Srbije i tada počinje da izdaje novčanice i kovanice sa novim grbom banke. U opticaju su danas novčanice u apoenima od 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1.000, 2.000 i 5.000 dinara, kao i kovanice od dinar, dva, pet, 10 i 20. Na novčanicama su predstavljene znamenite ličnosti, dok su na avansu kovanica izgravirani manastiri i zgrada Vlade Srbije.
Autor: Katarina Tomić
