Mehmed paša Sokolović rođen je u selu Sokolovići. Iako se o njegovom detinjstvu ne zna mnogo, njegov kasniji život obezbediće mu posebno mesto u istoriji, kako srpskoj tako i osmanskoj. Poznato je da je Bajica, kako se zvao pre nego što je stupio u osmansku službu bio pravoslavne vere po rođenju. U to vreme, sistemom devširme, skupljana su deca sa Balkana i dovođena u službu sultanu. Tako je i Bajica doveden u osmansku prestonicu i primio Islam. Nisu avi imali prilike da se uzdignu do većih položaja, već bi završavali kao janičari. Mehmed je imao sreću da se uzdigne do položaja zapovednika carske garde, zapovednik flote, pa je bio jedno vreme i guverner Rumelije, treći vezir i konačno veliki vezir.
Mehmedovo dobro stečeno obrazovanje i sposobnost uticali su na to da bude veoma cenjen i primećen. Smatra se da je veliki vezir Rustem paša Opuković, takođe sa ovih područja, govorio istim jezikom kao i Mehmed, bio njegov domar saradnik.
Zašto se Mehmed pašin lik toliko pominje u srpskoj istoriji?
Iako je Mehmed prešao u Islam, podigao je mnoge zadužbine svom narodu, jedna od njih svakako je most na Drini. Međutim, ne smemo zaboraviti činjenicu da je u vreme kada je donošena odluka o obnavljanju Pećke patrijaršije veliki vezir bio Rustem paša.
Iako mnogi povezuju njega i obnovu Pećke patrijaršije, prema istoričarima, on nije mogao doneti odluku o obnovi. Isključivo je sultan donosio takve odluke, a tadašnji vladar Sulejman Veličanstveni i sam se zalagao za neku vrstu slobode i slobode vere te je on upravo i doneo odluku o obnovi. Mehmed je postao vezir osam godina nakon ove obnove. Mi ne možemo danas znati koliki je uticaj Mehmed paše bio na ovu odluku niti koji su njegovi motivi bili. Naime u to vreme, osmanskoj politici odgovaralo je da pružaju ustupke srpskom narodu te možemo pretpostaviti da se upravo zbog toga i paša zalagao za Srbe.
Međutim jedno je sigurno, on je za vreme svoje vladavine izgradio mnoge mostove, zadužbine i česme. Ono što je zanimljivo i sasvim sigurno ruši ugled ovog vezira je činjenica da je po njegovoj naredbi izvršeno rušenje mnogih crkava od čijeg je materijala izgradio bezistan i karavansaraj. Italijanski putopisac Mark-Antonio Pigafeta je u jednom svom delu naveo da je Mehmed u Beogradu porušio tri crkve raških hrišćana i jevrejske sinagoge, najviše da se u njima ne bi vršili obredi. Kada je sa sultanom Sulejmanom krenuo u pohod na Ugrasku, u noći između 5. i 6. septembra 1566. sultan umire u Sigetu. Mehmed njegovu smrt prikriva, a naslednik Selim II izabran je tek 24. septembra u Beogradu. Kako se Selim pokazao kao vrlo nesposoban vladar, Mehmed za svoju vladavinu doveo na vrhunac obavljajući poslove u državi koje mu je sam sultan prepuštao. Njegova moć opada u vreme vladavine Murata III, Selimovog sina. Murat takođe nije bio zainteresovan za vladanje, međutim za razliku od oca, nije verovao Mehmed paši. 11. oktobra 1579. godine Mehmed je ubijen. Priča kaže da ga je ubio neki sumnuti derviš, zadavivši ga.
Lik Mehmed paše Sokolovića ušao je u legendu srpskog naroda kao lik čoveka koji je zaslužan za srpsko narodno ujedinjenje iako prema istoriji to nije tačno. Mnogi se ne slažu da je on bio toliko na strani Srba, već je samo radio svoj posao pokušavajući da zadrži poziciju. Makarije koji je
postavljen za patrijarha iste godine kada je patrijaršija obnovljena , s druge strane moguće nije bio brat Mehmed paše kako se prenosilo, već možda rođak.
Iako ne možemo biti sigurni kakvi su stavovi ovog vezira bili prema Srbima, sasvim je sigurno da on u narodu dobija hvale za dela koja nije učinio. Da li je to posledica traženja junaka srpske istorije ili nečeg drugog, ne možemo znati.
Autor: Ivona Đurić
