Arheološko nalazište Caričin Grad nalazi se na jugu Srbije, u opštini Lebane na svega osam kilometara udaljenosti od ovog mesta. Pravi naziv lokaliteta zapravo je Justinijana Prima. Nalazište je smešteno u ataru sela Štulac i okružuju ga dve rečice, Svinjarička na zapadu i Caričinska na istoku. Položaj Caričinog Grada zauzima veoma lepo mesto na padinama Radana prema Leskovačkoj kotlini, u dolini reke Južne Morave.
Caričin Grad predstavlja lokalitet iz ranovizantijskog perioda, tačnije nastao je u VI veku i u svoje vreme bio jedan od najvećih gradova u unutrašnjosti Balkana. O veličanstvenosti grada i njegovoj važnosti svedoči to što se u njemu od 535. godine nalazila Arhiepiskopija Justinijana Prima, poznata i kao Prvojustinijanska arhiepiskopija. Arhiepiskopija je obuhvatala celokupno područje dijaceze Dakije, odnosno prefekture Ilirik. Arhiepiskopiju je ustanovio car Justinijan I u svom rodnom gradu, odnosno oblasti za koju je bio emotivno vezan od svog detinjstva. Caričin Grad bio je okružen zidinama i kulama, a njegovu veličinu i snagu potvrđuju trodelni bedemi koji su štitili centralno utvrđenje Akropolj. Akropolj je zapravo bio mesto na kome se nalazila i centralna uprava arhiepiskopije, kompleks episkopske palate sa podnim grejanjem, zatim tržnica i šetalište na kome se odvijao javni gradski život. Stambeni deo grada bio je organizovan prema karakterističnim rimskim urbanističkim planovima. U blizini trga nalazila se trobrodna bazilika ukrašena podnim freskama i mozaicima. Detaljan opis Justinijane Prime dao je carev dvorski istoričar Prokopije iz Cezareje.
Takođe, postoji i verovatnoća da je Justinijan osnovao ne samo arhiepiskopiju, već i sam grad. On je, prema tvrdnji uvaženog i neprevaziđenog vizantologa Georgija Ostrogorskog, rođen u okolini današnjeg Niša, tačnije u selu Tauresiumu. U tom slučaju najverovatnije je da je Justinijan izgradio grad Justinijana Prima, možda na mestu nekog starijeg grada. Tajna, međutim, ostaje i do dana današnjeg kada je u pitanju naziv grada. Ne zna se tačno kada niti zbog čega je poneo naziv Caričin Grad. Pretpostavlja se da naziv potiče od starije legende prema kome je gradom koji je bio lišen vodosnabdevanja vladala izvesna bezimena carica. Imajući u vidu da je i u doba Justinijana gradsko naselje snabdevano vodom iz veštačkog jezera, nije nemoguće da se i legenda odnosila na period njegove vlasti. Shodno tome da je čitava vladavina ovog cara bila obeležena aferama i skandalima čija je centralna ličnost bila upravo njegova žena, bivša carigradska plesačica Teodora, možda je baš ona zaslužna za naziv Justinijanovog grada u dijacezi Dakiji.
Dugovečnost Caričinog Grada, nažalost, nije trajala ni celo stoleće. Kao i čitava politika Justinijanove vladavine, koja se svodila na pokušaje restauracije Rimskog Crastva, i njegov grad je doživeo istu sudbinu. Zapravo je već krajem njegovog života bilo jasno da se zapadne oblasti koje su vraćene iz ruku varvara ne mogu zadržati, tako je i vizantijski istok trpeo sve žešće persijske udare. Jedna po jedna rubna oblast Vizantijskog carstva gubila se iz pravno-političke i kulturne sfere grčkog sveta, a sudbina Balkana zapečaćena je početkom VII veka. Tada su, nakon pogubnog građanskog rata u Carstvu, Sloveni trajno zaposeli severne delove Balkanskog poluostrva poharavši i uništivši mnoge vizantijske gradove južno od Dunava. Ovakva sudbina nije zaobišla ni Caričin Grad koji je, najverovatnije za vreme vladavine cara Iraklija, opljačkan i uništen od strane Avara i Slovena.
Danas mesto na kome se nekada nalazio Caričin Grad predstavlja arheološko nalazište od izuzetnog značaja, nepokretno kulturno dobro Republike Srbije i jedinstveni spomenik poznorimske, odnosno ranovizantijske kulture na Balakanu pod nadležnošću Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš.
Autor:Srđan Jović
