Sveti Manastir Hilandar nalazi se na severoistoku Svete Gore, na pošumljenoj zaravni nadmorske visine 50 metara i otprilike 45 minuta hoda od Egejske obale. Manastir je osnovan krajem XII veka od strane srpske vladajuće porodice Nemanjića, odnosno Rastka i njegovog oca, velikog župana Stefana Nemanje, prethodno zamonašenih u Manastiru Vatopedu, kao Sava i Simeon. Manastir predstavlja centar duhovnosti i pravoslavlja za srpski narod od srednjeg veka, pa sve do dana današnjeg, poštovan je i slavljen kao upečatljivi duhovno-moralni postulat srpskog pravoslavlja i svojevrsnog nacionalnog obeležja.
Povrh svoje duhovno-nacionalne važnosti za srpski narod, Hilandar predstavlja onu neraskidivu sponu koju su Srbi tokom svog postojanja uspostavili sa svojim južnim susedima, Grcima. Zapravo je postojanje srpskog etničkog bića na Balkanu zasnovano na dobroti i prijateljstvu grčkog naroda koji je oduvek poštovao osećaje Srba, velikodušno im otvorivši vrata sopstvene civilizacijske ekumene.
Tradicija postojanja Hilandara na grčkoj zemlji doseže daleko u srednji vek i usko je vezana sa grčko-srpskim prijateljstvom koje je razvijano kroz istoriju međunarodne interakcije ova dva naroda. Tako je Saborni hram Manastira Hilandar posvećen Vavedenju Presvete Bogorodice uz saglasnost vizantijskog cara, sagradio kralj Stefan Uroš Milutin Nemanjić. Hram je oslikan u istom periodu od strane učenika iz Makedonske Škole što predstavlja jedan od segmenata bliskosti i preplitanja grčko-srpske kulturne baštine. Iza episkopskog prestola nalazi se grob Svetog Simeona Mirotočivog iz koga je čudom iznikla loza čije grožđe čudesno isceljuju neplodnost žena koje se sa svojim supružnicima mole Svetom Simeonu da posreduje pri dobijanju poroda i uzimaju grožđice saglasno sa uputstvima Manastira. Kompleksu Manastira Hilandar pripadaju devet paraklisa inutar, osam izvan i kao pripojeni manastiri Zigo, Svetog Vasilija, Kumica, Kalica, Paparnika, Ispovednika, Strovileja, Slorpija i Svetog Georgija.
Biblioteka Manastira sadrži sedamsto slovenskih i sto grčkih rukopisa, dvadeset pet pergamenata na staroslovenskom i isto toliko na grčkom jeziku, sedam svitaka pergamentu od kojih su dva na grčkom i šesthiljada i šesto knjiga od kojih je hiljadu na grčkom. Od manastirskog blaga izdvajaju se dva krsta sa ugrađenim delovima Časnog Krsta, deo odrubljene glave proroka Isaije, deo trnovog venca, deo plaštanice Gospoda, desna ruka Svetog Nikifora Patrijarha Carigradskog do moštiju Svete Varnave i Svete Katarine. Takođe Manastir poseduje ikonu Bogorodice Trojeručice, pozlaćene i ukrašene antičkim novčićima od kojih su najvredniji oni koji su pripadali Aleksandru Velikom.
Svoj najveći procvat Manastir Hilandar doživeo je tokom XIII i XIV veka, a najveće oštećenje doneo mu je požar iz 1722. godine. Kada je 1676. godine Vaseljenski Patrijarh postao Ipekije, srpski monasi su se povukli, a u manastiru su preovladali Bugari, odnosno monasi iz makedonije koji su govorili bugarski i nekolicina Grka. Kasnije je 1896. godine, nakon posete kralja Srbije, Aleksandra Obrenovića, podmireni svi dugovi i u manastir su se vratili srpski monasi.
Od početka trećeg milenijuma Hilandar je doživeo dva požara koji su u velikoj meri oštetili strukturu Manastira. U noći između 3. i 4. marta 2004. godine izbio je požar u jednom od dimnjaka severozapadnog konaka pod nazivom Igumenarija, da bi se ubrzo proširio na čitavu severnu stranu kompleksa manastira do crkve Svetih Arhangela i pirga Svetog Save. Tokom ove katastrofe uništeno je i teško oštećeno više od 50 posto korisne površine: paraklis Svetih 40 mučenika je nestao u vatrenoj stihiji, a paraklisi Svetog Dimitrija, Svetog Save i Svetog Nikole značajno su oštećeni. Potpuno su uništene i autentične monaške kelije iz druge polovine XVI veka, takođe su stradali konaci Igumenarija, Veliki konak, Sinodik, ulazni kompleks, Stari konak i Beli konak. Vetar koji je doprineo širenju požara uništio je i brojne krovne konstrukcije čitavog severnog dela Manastira. Bratstvu Manastira Hilandar prvi su u pomoć pritekli monasi iz ostalih svetogorskih manastira, zatim iz Sveštene opštine u Kareji, grčke države i vojske kao i Srba i Grka iz Tesalonikija.
Poslednja vatrena stihija koja je pretila Hilandaru pojavila se jula meseca 2012. godine. Vatra se kretala prema granici Svete Gore, ka bajkovitom primorskom mestu Uranopolis, gde je deo kuća odmah evakuisan. Na putu vatrene stihije našao se i hilandarski metoh Kumica. Manastirsko bratstvo je održalo litiju na liniji požara polažući nade u moći i zaštitu Presvete Bogorodice kojoj je posvećena sva Sveta Gora, odnosno Bogorodičin vrt. Hilandarski monasi tokom litije su nosili ikonu Bogorodice Trojeručice i deo Časnog Krsta. Tako je, u trenucima dok su manastirske vatrogasne službe vodile nadljudsku bitku sa požarom, čudotvorna ikona blagoslovom božijim donela zaštitu i olakšanje u vidu kišnog pljuska. Nakon višesatne borbe ljudi protiv vatre, usledila je najpre grmljavina, a sa njom i prve kapi kiše koje su se pretvorile u pravu provalu oblaka. Iako je izgorelo oko četiri hiljade hektara šume, požar je zaustavljen a njegovo glavno žarište ugašeno.
Koliko god uverenja i iskrenost u ophođenju prema Gospodu za neke bili presudni, dok za druge mogu predstavljati odraz praznoverice, bez dvoumljenja je najvažniji epilog čestih tragedija koje trpi manastirsko zdanje. Očuvanjem postojanosti i kontinuiteta monaške zajednice na Svetoj Gori učvršćuju se temelj i kompletna konstrukcija crkveno-duhovne komponente koja u životu održava čitav etničko-nacionalni sklop srpskog naroda i, što je podjednako važno, pojačava duhovnu povezanost sa jedinim narodom koji je i u najtežim momentima ostajao odan Srbima prilikom svih borbi koje su vodili i još uvek ih vode za očuvanje svoje celovitosti.
Autor: Srđan Jović
