Koliko god paradoksalno i neverovatno zvučalo i Jugoslavija je imala svoju nacionalnu organizaciju. Sačinjena kao mešavina nespojivih etničkih, nacionalnih i verskih celina, Jugoslavija je već od svojih početaka pridobila za sebe i one elemente koji su je doživeli kao jedinu domovinu. Okupljeni u političkoj organizaciji Orjuna, koja se zalagala za razvoj ideje stvaranja južnoslovenskih plemena u jednu naciju, orjunaši su balkansku političku sliku dodatno umazali svojom novom doktrinom jugoslovenstva. Iako je sama ideja okupljanja južnoslovenskih naroda nastala u Srbiji, koja je kasnije nevešto pokušala odigrati i ulogu pijemonta u ostvarenju ove zamisli, jugoslovenski nacionalisti kao politička organizacija okupili su se u Splitu. Orjuna je osnovana početkom 1921. godine pod imenom Jugoslovenska napredna nacionalistička omladina. Organizacija je, pored svog političkog i ideološkog rukovodstva, posedovala i sopstvenu paravojnu organizaciju koja je dvadesetih godina vodila žestoke borbe sa komunistima i hrvatskim nacionalistima.
Orjuna kao organizacija nastala je u Dalmaciji iz već postojećeg autonomaškog pokreta koji na tim prostorima egzistira još od druge polovine XIX veka. Zajedničko za orjunaše i autonomaše u Dalmaciji jeste borba protiv ideje hrvatske samostalnosti, nacionalnog identiteta i simbolike. Imajući u vidu činjenicu da je jak autonomaški pokret u Dalmaciji već postojao i bio usmeren isključivo prema hrvatskim nacionalnim obeležjima, orjunaši se zapravo mogu kategorisati kao produžnica ovog pokreta. Oni su zapravo ideju jugoslovenstva doživeli kao mogućnost za samoobjašnjenje van hrvatskog etničkog bića koje nisu doživljavali svojim.
Takođe, među orjunašima su se pronašli oni elementi srpskog etničkog miljea iz Dalmacije, koji je tokom vekova kada se srpski narod u celosti nalazio pod okupacijom Turaka ili pod snažnim uticajem rimokatoličke crkve, prihvatio katoličanstvo. Jako versko utemeljenje koje je usledilo napravilo je rascep na Balkanu koji još uvek predstavlja branu jedinstva i onemogućuje povratak na prvobitno stanje. Tako se i danas mogu pronaći oni etnički elementi koji ne mogu sebe definisati u okviru nekog nacionalnog okvira zahvaljujući sukobljenosti sopstvenom religioznošću. Čvrsta veza sa verskim centrima, uverenjima i dogmama dovela je do toga da su se čitave grupe, pa samim tim i pojedinci, poput nekih proslavljenih umetnika, pisaca, čak i političara, dugo izjašnjavali kao Srbi katoličke ili muslimanske vere. To jednostavno nije moguće i nije prihvatljivo zbog toga što je jedna od utemeljenih odlika srpskog nacionalnog entiteta pravoslavlje, koje se u svojoj celovitosti odlikuje poštovanjem Simvola vere sa svojim srpskim upotpunjenjem dogme, odnosno Svetosavljem, Vidovdanskom mitologijom i krsnom slavom. Pored ovih verskih simbola, tu su još i sve one osobenosti koje se tiču narodne kulture, folklora, muzike, trpeze, jezičkih specifičnosti i, naravno, pravdoljubivog i dobrodušnog mentaliteta. Dakle, biti deo etničke, odnosno nacionalne skupine Srba, iziskuje posedovanje svih navedenih osobenosti kojima se srpski narod izdvaja i po čemu je specifičan.
Orjuna kao jedna od jugoslovenskih organizacija pokušala je prevazići ovu simboliku koristeći se idejom jedinstva južnoslovenskih naroda. Ovo jedinstvo nije bilo moguće ostvariti ni pre stotinu godina, a nemoguće je ostvariti ga ikada u budućnosti. Razlog tome jeste neosporni viševekovni civilizacijski razvoj koji je pratio plemena južnih Slovena koja su naselila Balkan još početkom VII veka. Ono što pristalice ideje jugoslovenstva nisu mogle shvatiti jeste činjenica da se jedna skupina Slovena razvijala brže od drugih. Ne treba se svakako zavaravati pa pomisliti kako je skupina Srba u okviru južnih Slovena na samom početku imala određenu prednost. Ne, ovaj civilizacijski razvoj nije bio uslovljen posebnošću nekog od slovenskih plemena, već isključivo geografskoj blizini najveće svetske civilizacije, odnosno Grčke. Srpsko etničko biće, vežući se za stubove grčke kulture sa korenima u drevnim vremenima i nadogradivši se u svom duhovnom smislu vizantijsko-pravoslavnim uverenjima kojem je tokom poznog srednjeg veka udahnulo sopstvenu duhovnost, vinulo se do nedostižnih visina u odnosu na druge južnoslovenske narode koji nisu imali tu privilegiju da sebe oblikuju služeći se pogodnostima grčko-vizantijske ekumene. Kasnije, tokom epohe snažnih istočnjačkih udara, koji su samo nastavak antičkih stremljenja azijskih naroda ka Evropi, srpski narod je, zahvaljujući svojoj civilizacijskoj snazi, opstao i bez obzira na to što je evidentno izgubio određene oblasti na svojim etničkim rubovima, ostao postojaniji i upečatljiviji u svojoj matici. Na kraju, ovako oblikovanu i ukorenjenu civilizacijsku etničku grupu nije moguće ujediniti i uravnopraviti preko noći sa narodima koji nisu oblikovani na zdravim osnovama. Ovaj diskontinuitet razvoja južnoslovenskih naroda proizveo je slabost onih njenih elemenata koji bi prilikom svakog spoljnog udara podlegao trenutnim pritiscima.
Dakle, pokret jugoslovenskih nacionalista zbog svih ovih kulturno-socijalnih uslovljenosti nije mogao postati opštejugoslovenski, već je ostao ograničen na prostoru na kome je nastao. Iako je stavljen van zakona 1929. godine, kada je zavedena diktatura u čitavoj državi, pokret je opstao zahvaljujući lokalnom rivalitetu između dalmatinskih i hrvatskih katolika. Otuda i izuzetna netrpeljisvost koja se poslednji put manifestovala pre par godina izjavom tadašnje hrvatske predsednice da su orjunaši neprijatelji Hrvatske i mrzitelji sopstvene države. Prepoznatljivi po sličnim izjavama, hrvatski političari iz Zagreba ne prezaju da se obračunaju sa svima koji osećaju potrebu da negiraju nacionalni identitet koji je nastao i funkcioniše isključivo kao instrument sile Vatikana u momentima kad se za njim oseti potreba. Ostaci orjunaša zapravo se zalažu za otcepljenje Dalmacije koju ne smatraju hrvatskom pokrajnom.
Činjenica kojom se potkrepljuje religijska i nacionalna podvojenost, koja sprečava potpuno samoobjašnjenje naroda koji živi u Dalmaciji, jeste bliska veza koju su uspostavili tokom Drugog svetskog rata sa Jugoslovenskom vojskom u otadžbini, ratujući pod simbolima srpskog generala Dragoljuba Mihailovića. Ipak, vekovima stvarana podvojenost proizvela je potrebu pojedinih etničkih elemenata, posebno na rubovima Balkana, da prevaziđu različitosti i oblikuju sebe i kao posebne nacionalne celine. Zahvaljujući pomoći koju su tokom poslednjih decenija prošlog veka dobijali od strane onih poluga moći kojima je u interesu podeljen Balkan sa mnogo nezavisnih i međusobno sukobljenih državica i naroda, neki od ovih etničkih skupina u tome i uspevaju. Kada je u pitanju Dalmacija sa svojim nacionalnim aspiracijama, sama njihova organizaciona dugovečnost ostavlja mogućnost da, zahvaljujući eventualnim promenama u budućnosti, orjunaši postignu svoj viševekovni cilj, odnosno da oblikuju Dalmatince kao posebnu religijsko-etničku celinu.
Autor:Srđan Jović
