Izbijanje rata 1. septembra 1939. godine u Poljskoj rezultat je pogrešne politike koju su sile pobednice uspostavile još 1919. godine i slepo je se držale. U nedostatku diplomatske visprenosti i državničke dalekovidosti Bartua i Lavala, koji su i tridesetih godina pokušavali da stvore odbrambene saveze kako bi obuzdali Nemačku, samo su ubrzali tok istorije. Velika ekonomska kriza koja je potresla čitav svet 1931. godine u kombinaciji sa pasivnom diplomatijom otvorila je širom vrata revizionizmu Versajskog mirovnog ugovora. Granice evropskih država onakve kakvima ih je skrojila versajska diplomatska elita nisu imale izgleda na dugotrajni opstanak. Slika Evrope nakon 1919. godine bila je šarenolika u međusobnoj isprepletenosti političkih i etničkih granica u kojoj su se narodi na gubitničkoj strani našli uglavnom van svojih matičnih državnih granica. U prvom redu se ovde radilo o Nemcima koji su tokom dvadesetak godina versajskog sistema bili potlačeni, diskriminisani i ugnjetavani u punom smislu ovih reči.
Stupanjem na političku pozornicu nacionalsocijalista otpočelo se sa obnovom elementarnog dostojanstva, državnog i nacionalnog, zatim postepenim povratkom teritorija i nemačkog etničkog organizma u okvire nemačke države, odnosno Rajha. Munjeviti ekonomski rast Nemačke tokom tridesetih godina otvorio je put i jakoj vojnoj industriji koja je kao svoj krajnji cilj imala reviziju ugovora iz Versaja. Imajući u vidu to da su teritorije na kojima je živeo nemački narod prisjedinjene drugim državnim okvirima zahvaljujući vojnoj sili (npr. južni Tirol), kao logično se nametnulo vraćanje tih teritorija na isti način. Sve češće žalbe nemačkog naroda koji je živeo u okvirima država koje su nastale u pepelu Austrougarske i versajske kombinatorike ubrzale su dejstvo nove, oporavljene Nemačke.
Na anšlus Austrije 1938. godine skoro da nijedna od velikih sila nije ni odreagovala s obzirom na to da se na referendumu 90 posto Austrijanaca izjasnilo za pripajanje Nemačkoj. Slična situacija dogodila se i prilikom razrešenja etničkih odnosa u Rajnskoj oblasti, tri godine ranije. Do prvih diplomatskih trvenja došlo je onog trenutka kada se sprovođenje načela o samoopredeljenju naroda trebalo primeniti i na oblast Sudeta u Čehoslovačkoj. Naime, Sudeti su 1919. godine pripali Čehoslovačkoj zahvaljujući nezajažljivoj gladi i besu koji su francuski političari pre svih ostalih osećali prema Nemcima u celosti. Ne obraćajući nimalo pažnje na realno stanje u Evropi, Klemansoova misija na Konferenciji bila je kažnjavanje Nemačke. Rođen iz trenutne potrebe za osvetom i stvaranjem podloge za dugotrajnom hegemonijom u Evropi, kratkovidi francuski političari umesto trajnog mira otvorili su nepregledni horizont za nove krvave okršaje. Pitanje Sudetske krize vrlo brzo se našlo na dnevnom redu evropskih diplomata, a rešeno je posredstvom francuske i britanske diplomatske misije u korist Nemačke. Opravdanje za ovu svojevrsnu izdaju saveznika pronađeno je prikazom u kome je alternativa miru bio rat protiv Nemačke sa malim izgledima na uspeh. Prava istina o sporazumu sa Trećim Rajhom zapravo leži u činjenici da su svi razumni diplomatski, politički i državni krugovi u Evropi i dvadest godina ranije bili svesni da se neprirodni sistem otcepljenja čitavog jednog naroda od svoje matice ne može praktično održati i postati trajan. Dakle, Minhenskim sporazumom, sklopljenim 30. septembra 1938. godine, nemačkom narodu koji je živeo u oblasti Sudeta dozvoljeno je da se sjednini sa svojom maticom.
Okončanje krize izazvane u oblasti Sudeta, međutim, otvorilo je nove slične probleme. Već naredne godine su Mađarska i Poljska, rukovodeći se pravom na samoopredeljenje, zatražile za sebe one teritorije Čehoslovačke na kojima je živelo većinsko mađarsko, odnosno poljsko stanovništvo, da bi separatizam Slovačke konačno srušio ovu versajsku tvorevinu. Postavši teorijski nezavisna, a praktično satelit svojoj sili zaštitnici, tj. Nemačkoj, Slovačka je i praktično okončala postojanje Čehoslovačke. Osećaj nacionalne pripadnosti i posebnosti na primeru Slovačke se pokazao kao nedvosmisleno pretežniji u odnosu na političke ustupke i ekonomske zakonitosti velikih sila. Ugovor iz Versaja ovim je praktično obezvređen, a njegovo potpuno anuliranje usledilo je godinu dana kasnije kada je Italija gotovo neometano ušetala u Albaniju, a Nemačka u Češku.
Pitanje etničke karte Evrope, međutim, ni tada nije bilo u potpunosti rešeno. Pitanje Dancinga, nemačkog grada na severu, koji je od 1919. godine imao status slobodnog grada, kao granično područije razvijene trgovine i ekonomije našao se na oku poljskih vlasti koje su smatrale da će oslabljena Nemačka morati da se pod pritiskom Francuske i Velike Britanije odrekne ne samo grada, već i svog naroda koji je u njemu živeo. Status Dancinga izazvao je prva trvenja između Nemačke i Poljske koja su iz Pakta o nenapadanju prerasla u otvoreno neprijateljstvo.
Nemački napad na Poljsku, 1. septembra 1939. godine danas je poznat kao trenutak u kome je otpočeo Drugi svetski rat. Ova tvrdnja i istorijska periodizacija XX veka zapravo je ustanovljena nakon rata, a nastala je isključivo iz potrebe da se poražena strana okrivi za otpočinjanje čitavog ratnog sukoba. Ukoliko bismo pažljivo pregledali razvoj događaja od dolaska nacionalsocijalista na vlast u Nemačkoj, napad na Poljsku samo je jedan u nizu lokalnih sukoba sa ciljem nove vlasti u Nemačkoj da isprave greške svojih prethodnika, odnosno zaštite nemačku manjinu u zemljama iz okruženja koja se, neosporno, osećala ugroženom i obezvređenom. Pažljivom analizom događaja od početka tridesetih godina XX veka pa sve do septembra 1939. godine može se zaključiti da se radilo o razrešavanju lokalnih etničkih sporova u srednjoj Evropi. Obnovljenom politizacijom nepravedno uspostavljenih međunarodnih odnosa od strane velikih sila još u Versaju je otvoren put sukobima, najpre evropskim, a tek kasnije i okršaju planetarnih razmera.
Napad na Poljsku, dakle, ne može se smatrati ni početkom evropskog rata, koji je usledio par dana kasnije i to kao reakcija na nemačku inicijativu za prekrajanjem političke i etničke karte Evrope. Radi se o tome da su se Velika Britanija i Francuska osetile ugroženo od obnovljene snage nemačkog naroda i države. Istina skrojena još jednom pobedom atlantskih imperijalista, Velike Britanije i SAD-a, u kooperaciji sa njihovom vernom produžnicom u kopnenoj Evropi Francuskom, prikazala je 1945. godine napad na Poljsku početkom svetskog rata kako bi još jednom sebe predstavila u svetlu pravdoljubivih kontrolora svetskog mira. Konkretno, evropski rat počeo je 3. septembra 1939. godine kada su zajedno Francuska i Velika Britanija objavile rat Nemačkoj a svetski tek 7. decembra 1941. godine kada je Japan bombardovao američku vojnu bazu Perl Harbor na Pacifiku.
Sam napad na Poljsku i početak čuvenog nemačkog Blitzkrieg-a, odnosno „munjevitog rata“ po kojima su vojnici Trećeg Rajha postali prepoznatljivi, predstavlja perfektan vojni poduhvat iz udžbenika vojne veštine. Komandanti napada bili su proslavljeni nemački generali fon Bok koji je komandovao grupom armija sever i fon Runšted komandant grupe armija jug. Prema zajedničkom planu Generalštaba Trećeg Rajha, napad je predstavljao sadejstvo direktnog udara i sveobuhvatnog manevra. Centralni napad izveden je iz Pomeranije, Šlezije i Moravske, a podržan je iz istočne Pomeranije na severu i iz Slovačke na jugu. Svaki napad izveden je koordinisano sa razornim sredstvima i tehničkom superiornošću. Bez obzira na to što su objavili rat Nemačkoj, poljski saveznici Francuzi i Englezi ostali su po strani, nemo posmatrajući slom države koju su sami stvorili. Prestonica Poljske, Varšava bombardovana je čitavog 25. septembra i već narednog dana prisiljena na predajaju da bi firer lično inspekciju fronta obavio 5. oktobra 1939. godine.
Epilog nemačke pobede u Poljskoj bilo je potpuno uništenje Poljske i podela između Nemačke i SSSR- shodno paktu Ribentrom-Molotov, potpisanom 23. avgusta 1939. godine u Moskvi. Tokom invazije stradalo je oko 65 hiljada poljskih vojnika dok su Nemci zarobili oko 420 hiljada boraca. Nemačka je tokom napada izgubila oko 14 hiljada vojnika dok je ranjenih bilo nešto više od 30 hiljada. Sa osvajanjem Poljske konačno je rešeno i sporno pitanje Dancinga koji je zajedno sa zapadnom Poljskom vraćen u okvire Nemačke.
Autor:Srđan Jović
