Koreni mržnje
Imajući u vidu dugu istoriju sukobljenosti Srba i Hrvata, koja datira još iz doba ranog srednjeg veka i epohe seobe Slovena na Balkan o kojima je još tada svedočanstvo ostavio i vizantijski car-pisac, Konstantin VII Porfirogenet, događaji tokom prethodih stotinu i nešto više godina samo su mogli potvrditi ovaj istorijski antagonizam. Naime, prve demonstracije Hrvata protiv Srba u Zagrebu nisu bile, kako se veruje, one iz 1902. godine. Ne, prve agresivne antisrpske parole u novijoj istoriji javile su se već 1895. godine kao odraz prastare mržnje koju Hrvati osećaju prema Srbima.
Kako bi se pravilno tumačile uzročno-posledične veze pomenute mržnje, neophodno je najpre shvatiti njenu suštinu koja počiva duboko u prošlosti. Dakle, koreni mržnje Hrvata prema Srbima leže u dogmatskim protivrečnostima, odnosno činjenici da su Srbi jedini od Slovena zadržali hrišćansku strukturu, dogmu i liturgiju onako kako ju je propovedao sam Hristos, a utvrdili Sveti oci na Saboru u Nikeji 325. godine. Koliko god zvučalo neverovatno, zbog vremenske udaljenosti i pogotovo zbog toga što ni Srbi ni Hrvati u to vreme nisu bili pod okriljem hrišćanstva, istina leži upravo tu, duboko ispod neprozirnog vela prošlosti. Dakle, prihvatajući hrišćanstvo kao zvaničnu religiju, Sloveni su, sve do raskola 1054. godine, bili objedinjeni dogmom koja je blagoslovena od Svetih otaca u Nikeji. Nakon raskola otpočela je vekovna borba istočno-pravoslavne crkve za očuvanje prave vere, odnosno nezamenljive i blagoslovene dogme koja se po svojoj formi ogleda u jedinstvu Oca, Sina i Svetoga duha. Nasuprot ove vizantijsko-pravoslavne dogme uspostavljena je nova dogma, osmišljena u okviru rimokatoličke crkve, koja je zapravo postala država naslednica zapadnorimskih careva o čemu svedoči i naziv njenog poglavara, Pontifex Maksimus, skraćeno papa. Taj naziv u svojoj titulaturi nosili su još rimski imperatori kao vrhovni poglavari starorimske paganske religije. Tako je papska država u svojoj kontinuiranoj politici, koja je u potpunosti odbacila dogmatsku, etičku i metafizičku prirodu hrišćanske religije i priklonila se svojim državnim vodiljama, postala centar okupljanja onih naroda koji su, zloupotrebljavajući ime božije, agresivno hrlili ka moći i ovozemaljskim bogatstvima. U težnji za materijalnim dobrima i prepotentnoj nameri da sebe istakne kao jedini verski centar hrišćana, papa je posegnuo i za onim što je nedodirljivo i nepromenljivo: dogmu. Izmenivši svoje versko ustrojstvo, rimokatolička crkva je u potpunosti oskrnavila oblik izvornog hrišćanstva da bi se na kraju, umesto verske i metafizičke, preobratila u imperijalnu i ekonomsku tvorevinu. Kao nepobitni dokaz verolomstva i perverznih promena stoji Reformacija Martina Lutera sa početka XVI veka kao simbol borbe protiv izopačenosti, korupcije, nasilja i zloupotreba Hristovog imena od strane vlasti u Rimu.
No, tokom XIII veka, posebno nakon 1204. godine i prvog pada Carigrada, agresivna politika u Svetoj zemlji u kojoj su krstaši doživeli nekoliko teških poraza od muslimana, katolički mač okrenut je ka Vizantiji. Rušeći Vizantiju zapadnoevropske države, pod „religijskim“ štapom pape, obrušile su se i na narode koji su se nalazili u okviru pravoverne, grčko-vizanstijeske hemisfere. U tim dramatičnim vremenima, srpski vladari i duhovni oci uspeli su da se odupru strahovitim i kontinuiranim nasrtajima koji su u prvom redu imali za cilj pokatoličenje, koje bi kao svoje konačno rešenje proizvelo i etničko uništenje srpskog naroda, razmeštanjem pod okrilje hrvatske katoličke geneze kao jezički i etnički bliže od mađarske. Priklonivši se imperijalno-ekonomskim interesnim grupama iz Rima i Budima, Hrvati su kao geografski najbliži, dobili zadatak, odnosno misiju, da prošire katoličanstvo na istok, tj. na Srbe. Istini za volju, bilo je i određenih srpskih predstavnika, čak i u okviru same vladajuće dinastije, koji su zarad ličnih benefita bili spremni na pokatoličenje, međutim, mudršću jednog i snagom drugog Nemanjinog sina, srpski narod ostao je veran Svetom trojstvu Nikejskog Sabora.
Iz borbe Srba za očuvanjem pravoslavlja izrodilo se Svetosavlje, koje je postalo temelj srpskog postojanja i opstanka na Balkanu. Svetosavlje zapravo predstavlja transplataciju starog nikejskog Simvola vere, odnosno Svetog trojstva, u dogmatsko utemeljenje Srpske pravoslavne crkve. Stvarajući kult Svetog Simeona Mirotočivog i svetorodne dinastije Nemanjića, rad Svetog Save uvrstio je čitav srpski narod u pravoslavnu ekumenu. Zbog toga je ubuduće svaki udar koji je srpski narod trpeo, a tome smo svedoci bili i u bliskoj prošlosti, bilo da se radilo o katoličkim ili muslimanskim pretenzijama, bio usmeravan ka Svetosavlju. Uništenjem kulta svetorodne dinastije, njenog tvorca i jedine institucije koja je, u dobru i zlu, okupljala i štitila srpski narod, tj. Srpke pravoslavne crkve sa njenim patrijarhom na čelu, urušio bi se osnovni bedem postojanja, identiteta i integriteta Srba.
Obnovljena mržnja
Prvi otvoreni znaci mržnje u skorijoj istoriji pokazali su se, ne slučajno, baš 1895. godine. Tada je Kraljevina Srbija već bila nezavisna, stabilna ustavna monarhija sa uređenim institucijama i svim simbolima državnosti, koliko god oni mogli biti diskutabilni. Konkretno, dok je srpski narod bio potčinjen i ograničen u okviru Otomanske imperije, nije bilo razloga za antisrpskom agitacijom. Međutim, onog trenutka kada se Srbija snagom svoje volje i vere, mudrošću svojih vođa i istrajnošću naroda oslobodila i krenula putem obnove, probudili su se i strahovi. Nisu to bili strahovi od velikosrpskih ambicija kako je to u Zagrebu prikazano. Ne, reč je o strahovima od obnavljanja Svetosavlja koje poput cveta u pustinji svojim sjajem dokazuje neveru onih koji u njega moraju da gledaju. Tada je oživela i drevna mržnja vođena potrebom za uništenjem dokaza sopstvene nevere, odnosno za uništenjem svega što podseća na Srbe i Srbiju.
Povod za prve demonstracije bilo je isticanje srpske zastave na srpskim pravoslavnim crkvama i na zgradama srpskih opština. Sledeći izliv vandalizma usledio je četiri godine kasnije, 1899., a razlog je bilo, verovali ili ne, obeležavanje 50 godina stvaralaštva Jove Zmaja, jednog od velikana među srpskim pesnicima. Tada su hrvatski radikalni katolici podigli toliku hajku na Srbe da je čak mađarski ban Kuen Hedervari sa dve čete policije uspeo da smiri hrvatsku, mržnjom opijenu, rulju. Već naredne godine usledilo je novo pozivanje na zastrašivanje, hapšenje i ubijanje Srba u Zagrebu.
Ipak, one najradikalnije demonstracije trajale su nekoliko dana, tačnije od 31. avgusta. do 3. septembra 1902. godine. Najpre je kamenovana Srpska banka, zatim štamparija i konačno uredništvo Srbobrana, srpskog lista, koji je objavljivan u Zagrebu pod kontrolom i sa odobrenjem vlasti Dvojne Monarhije. Uprkos reakciji policije, varvarska masa Hrvata uspela je da spali uredništvo Srbobrana. Reakcija policije izazvala je još veći bes Hrvata koji su se sada obrušili i na kuće i stanove u kojima su živeli Srbi, zatim srpske prodavnice i tržnice. Divljanje oko 20 hiljada Zagrebčana zaustavljeno je tek nakon nekoliko dana, nakon dolaska vojske 1. septembra i uz oštre mere vlasti koje su na kraju morale uspostaviti preki sud.
Kako bi opravdali svoje vandalsko ponašanje, Hrvati su pribegli onome čemu su vični: svaljivanju krivice na druge, tj. na Srbe. Navodno je tekst Nikole Stojanovića „Srbi i Hrvati” objavljen u Srbobranu izazvao spontano negodovanje Hrvata prema velikosrpskoj politici. Čak i danas među Hrvatima se mogu pronaći oni koji pravdaju sopstveno varvarstvo i sadizam navodnim velikosrpskim idejama. Objektivno posmatrajući, velikosrpska ideja, ukoliko i postoji, osmišljena je van Srbije i od strane onih kojima je bilo potrebno opravdanje za agresiju prema Srbima u celini. Aluzije na reformu Vuka Karadžića kao velikosrpski projekat već u samom startu zvuče smešno i neutemeljeno. Reforma zapravo predstavlja naučno-reformski projekat sa ciljem postavljanja zdrave jezičke osnove za obnovu, očuvanje i prikaz bogatog kulturnog nasleđa Srba razdeljenog na period pre okupacije od strane Turaka, zatim na vreme provedeno pod tuđinskim jarmom i, konačno, prikaz tekovina iz doba Revolucije. Takođe, Garašaninov nacrt spoljne politike, čuveno Načertanije iz 1844. godine, nije nikakav velikosrpski program, već ideja nastala pod uticajem poljske emigracije i vođena od strane kneza Adama Čartorijskog i Franje Zaha. Po svojoj suštinskoj formi, Načertanije predstavlja prilagođen oblik njihovih radova na južnoslovenske narode. Praktično, Načertanije se može posmatrati kao začetak ideje jugoslovenstva, nikako tobožnjeg velikosrpstva. Sam termin „Velika Srbija” nikada nije upotrebljen od strane nekog srpskog predstavnika vlasti, nauke, umetnosti ili bilo koje institucije, zvanične ili nezvanične.
Koliko god bili agresivni, medijski i fizički, i ispunjeni ubilačkom mržnjom prema Srbima, događaji iz Zagreba s kraja XIX i početka XX veka nisu poslužili kao lekcija vladajućim krugovima u Srbiji, pogotovo novim vlastima koje su preuzele Srpsku Kraljevinu nakon Majskog prevrata 1903. godine. Zabluda o južnoslovenstvu i potrebi za jedinstvom svih Južnih Slovena opstala je i hvatala svoj najveći zamah. Demonstracije u Zagrebu mogle su poslužiti kao putokaz i pokazatelj da su se od doba doseljavanja Južnih Slovena na Balkan etničke, verske i nacionalne osobenosti naroda razvijale u suprotnim smerovima. Imajući u vidu da sa ove vremenske udaljenosti jasno možemo videti sve štetne dimenzije zablude zvane Jugoslavija, ipak ostaju da u vazduhu lebde pitanja bez odgovora: da li je srpski narod naučio istorijsku lekciju i hoće li se u budućnosti srpski vladiri brinuti o Srbima ili još uvek sanjati o ,,bratstvu i jedinstvu” sa onima kojima ne mogu podneti ni činjenicu o postojanju Srba?
Autor:Srđan Jović
