Aleksandar Ranković Leka rođen je 28. novembra 1909. godine. Bio je jugoslovenski komunistički političar, koji se smatrao trećim najmoćnijim čovekom u Jugoslaviji posle Josipa Broza Tita i Edvarda Kardelja. Ranković je bio zagovornik centralizovane Jugoslavije i protivio se naporima koji su promovisali decentralizaciju za koju je smatrao da je protivna interesima srpskog naroda. Osigurao je da Srbi imaju snažno prisustvo u nomenklaturi Socijalističke autonomne pokrajine Kosovo.
Rođen u selu Draževac kod Obrenovca u Kraljevini Srbiji u siromašnoj porodici. Ranković je kao mlad ostao bez oca. Osnovnu školu je pohađao u rodnom mestu. Otišao je u Beograd na posao i pridružio se radničkom pokretu. Na njega su uticale i njegove kolege koje su, u vreme zabrane Komunističke partije, sa sobom donosile komunističke časopise i literaturu, koje je čitao. Sa 15 godina pristupio je sindikatu. 1927. godine upoznao je svoju buduću suprugu Anđu, a godinu dana kasnije pridružio se Komunističkoj partiji Jugoslavije. Ubrzo je imenovan za generalnog sekretara Saveza komunista omladine Jugoslavije (SKOJ) u Beogradu.
Ranković je bio član Politbiroa od 1940. Na početku okupacije Jugoslavije bio je sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Hrvatske. Bio je prvi član Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije koji je došao u Beograd nakon što je okupiran u aprilu 1941. Tito je Rankoviću naložio da istraži zašto su članovi Komunističke partije Srbije napustili Beograd i otišli u ruralni deo Srbije i pozvao ih da se vrate u Beograd. Naredbu je sledilo svih 250 komunista iz Beograda, osim Vasilija Buhe.
Ranković je uhvaćen i mučen od strane nemačkog Gestapa 1941. godine, ali su ga kasnije spasili u odvažnoj raciji jugoslovenskih partizana. Njegovu ženu i majku ubio je Gestapo tokom rata. Ranković je tokom celog rata služio u Vrhovnom štabu. Proglašen je „Narodnim herojem“ za zasluge tokom Drugog svetskog rata. Maja 1944. Ranković je osnovao OZNU, partizansku bezbednosnu agenciju. Nakon rata postao je ministar unutrašnjih poslova i načelnik vojne obaveštajne agencije UDBA, koja je zamenila OZNU.
Posleratna karijera mu je išla uzlaznom putanjom. Bio je drugi čovek države sve do 1966. i Brionskog plenuma. Tada je zbog optužbi da je navodno prisluškivao Tita i da „skreće sa puta“ Partije smenjen sa svih funkcija. Njegovom smenom, iza koje je stajao Tito, pokazano je da svako može biti smenjen neosnovanim optužbama i da optužnica nikada i ne bude podignuta. Preko noći je postao od jednog od najbitnijih ljudi u zemlji državni neprijatelj. Pošto je bio zagovornik jake savezne države i po opredeljenju komunista i Jugosloven njegovu smenu pojedini tumače kao početak raspada Jugoslavije, koji je usledio 25 godina kasnije.
Ranković se povukao u Dubrovnik, gde je umro 19. avgusta 1983. godine nakon drugog srčanog udara.
Na beogradskom aerodromu njegov kovčeg čekali su samo predstavnici Saveza veterana (SUBNOR). Dok je bio u bolnici, neko je provalio u Rankovićevu kuću i ukrao mu sve medalje, pa je njegova porodica počela da prikuplja medalje od bivših ratnih drugova kako bi ih izložila na sahrani, ali je na kraju SUBNOR obezbedio zamenske medalje. Građanima i organizacijama bilo je zabranjeno postavljanje čitulja. Nekrolog je bio dozvoljen samo njegovoj porodici i to samo na dan sahrane.
Uprkos toj cenzuri, dan sahrane bio je veliki šok za državne i partijske vlasti. Ni salve ni pompe nisu bile dozvoljene, ali, spontano, velika gomila ljudi se pojavila na beogradskom Novom groblju. Aplaudirali su i klicali ‘Leki, Leki’, a pošto nije bilo mesta za sve, ljudi su se penjali po drveću i nadgrobnim spomenicima. Broj ljudi koji su prisustvovali sahrani još uvek nije utvrđen. Državna agencija Tanjug izvestila je o 1.000, dok se u čitavoj Srbiji govori o nekoliko stotina hiljada. Istoričari i izveštači, složili su se da je bilo oko 100.000. Sama sahrana postala je srpski „nacionalistički događaj“, gde su prisutni izrazili mišljenje da je na Kosovu potrebna Rankovićeva figura za kontrolu albanskog stanovništva.
U Srbiji je sahrana Rankovića bila prva demonstracija srpske javnosti protiv ideologije titoizma. Držeći se Titove politike koja je ograničavala javna osećanja, nacionalne podele, državni organi i mediji pokušali su da zanemare zahteve protestne peticije i umanje nacionalističke aspekte u pogledu sahrane. Vlasti su bile zapanjene događajima na sahrani, jer su očekivale da će ljudi zaboraviti na nekoga ko je skoro dve decenije bio u potpunoj medijskoj i političkoj izolaciji. Okupljajući se u takvoj gomili, ljudi su pokazali vladi šta misle o njoj, ali i šta misle o svim navodima, izolaciji i tišini koja je okruživala Rankovića od 1966. Ipak, vlasti godinama kasnije nisu dozvoljavale fotografije gde je Ranković stajao pored Tita ili bilo kog drugog svetskog lidera. Objavljivanje njegovih memoara takođe je bilo zabranjeno godinama.
Istoričari su pokušali da objasne toliki broj ljudi kao prvi masovni javni otpor posle Titove smrti 1980. Mnogi su Rankovića doživljavali kao branioca Jugoslavije i verovali su da, da je ostao na vlasti, demonstracije i pobune Albanaca na Kosovu ne bi ni desile. Prvi put su demonstrirali samo dve godine nakon što je smenjen sa funkcije, 1968. godine, kada su u Prištini, ali i u Tetovu u Socijalističkoj Republici Makedoniji, klicali „Živeo Enver Hodža“ i „Živela Velika Albanija“. Dalji protesti usledili su 1971. i 1981. Međutim, radnje poput oduzimanja ilegalnog oružja Albancima na Kosovu i Prizrenskog procesa nisu bile ni njegove pojedinačne radnje, niti rezultat njegovog antialbanskog stava, jer se ništa nije moglo učiniti bez Titovog odobrenja ili znanja. Srpski istoričari ga uopšte ne smatraju srpskim nacionalistom, umesto toga, vide ga kao upornog Jugoslovena i Titovog lojalnog saradnika koji je stajao uz njega u svim ključnim trenucima i nije podržavao niti štitio srpske političare koje je Tito isterao, poput Blagoja Neškovića.
Obični ljudi smatrali su ga i žrtvom i simbolom jednog doba. Žrtvom i komunističke vlade i antisrpske zavere, jer su ga videli kao srpskog nacionalistu koji je potisnuo Albance na Kosovu. Za frakciju unutar Komunističke partije Srbije koja je imala za cilj državnu centralizaciju, Ranković je smatran braniocem srpskih interesa. Perspektive Rankovića među kosovskim Srbima bile su nada za povratak u uslove u vreme dok je bio na vlasti, jer je predstavljao red i mir. Za kosovske Albance, Ranković je postao simbol koji je predstavljao bedu i patnju jer su ga povezivali sa negativnim postupcima prema njima.
Autor: Marija Kostić
