Vojno-politički savez proistekao iz inicijative rumunske diplomatije još 1920. godine u cilju borbe za stvaranje bezbedonosnih okvira, koji bi garantovali novoizgrađeni međunarodni status, podrugljivo je nazvan Mala Antanta. Ovaj izraz upotrebila je mađarska štampa kao aluziju na francusku umešanost u stvaranju vojnog bloka koji je trebalo da zaštiti odredbe Versajskog mira u centralnoj Evropi i na Balkanu. Jednom nadenuto ime ostalo je zauvek kao definicija samog saveza koji je, trudeći se da ostvari svoje, zapravo otvarao put interesima versajskih sila.
Tako je formiranje saveza bilo inspirisano potrebom da se spreči eventualna vojna akcija Austrije ili Mađarske od kojih se očekivao pokušaj revizije ugovora sklopljenog u Trijanonu. Ovim ugovorom, koji je potom ratifikovan na Pariskoj mirovnoj konferenciji, sprovedeno je razgraničavanje Mađarske i Rumunije na štetu Mađara kao naroda koji se našao na poraženoj strani u Prvom svetskom ratu. Ovim sporazumom velika teritoritorijalna prostranstva nekadašnje Ugarske podeljena su između Kraljevine SHS, Rumunije i Čehoslovačke. Kao i većina mirovnih sporazuma sklopljenih nakon rata, i ovaj u Trijanonu lišio je jedan narod svojih drevnih oblasti. Tako je od 1919. godine veliki broj Mađara bio odvojen od svoje matice i preko noći se našao u okvirima država iz svog susedstva. Strahovi kreatora Versajskog mirovnog ugovora bili su, dakle, sasvim opravdani jer je bilo nedvosmisleno jasno da su nove granice ne samo nepravedne, već i neprirodne. Tendencija za revizijom ugovora sa punim pravom bilo je na čitavom prostoru Evrope i postavljalo se samo pitanje trenutka kada će novi sukob eskalirati. Čini se sasvim realnom i fino formulisanom konstatacija Miše Glenija da je Versajski mir zapravo okončao svaki mir u Evropi, raspalivši plamen koji je za manje od dvadeset godina ponovo razbuktao čitavu planetu.
Kako god, stvaranje saveza predstavljenog kao bezbedonosnog, a u svojoj realnosti intersno-političkog nije se dogodilo preko noći. Podržani i čak inspirisani iz Pariza temelji Male Antante omeđeni su avgusta 1920. godine kada su u Beogradu Kraljevina SHS i Čehoslovačka sklopile odbrambeni savez za slučaj da Mađarska ugrozi jednu od država potpisnica. Godinu dana kasnije potpisana je i vojna konvencija između ove dve države. Iste godine i Rumunija kao država sa primarnim interesom na prostoru nekdašnje Mađarske uključila se u proces obrazovanja zaštitnog bloka svojih interesa. Dakle, nakon saveza Kraljevine SHS i Čehoslovačke, sklopljen je i savez između Rumunije i Čehoslovačke sa istim bezbedonosnim tendencijama.
Ka još jednoj garanciji mira poseglo se aprila 1921. godine kada je potpisan prvi sporazum između Kraljevine SHS i Rumunije. Pregovori između dve države, međutim, trajali su sve do juna, kada je konačno sklopljen vojni savez i doneta odluka o graničnom sporu u Banatu između dve države. Potreba za uspostavljanjem granica zapravo je ključni parametar kojim se mogu odmeriti prioriteti obeju država, pri čemu se zaključuje da je bezbednost tek na drugom mestu i da je najvažniji interes puko priznavanje teritorija dobijenih za račun poraženog neprijatelja. Ono najvažnije, međutim, bilo je to što je savez država koje su u tom momentu pokrivale ogromnu teritoriju mogle garantovati stabilnost novih granica kojima je pre svega nemački narod razdeljen u nekoliko država i pritom okružen francuskim satelitima na rubovima kontinenta.
Konačno, prva zvanična ceremonijalna predstava novog vojnog saveza održana je u Pragu, jula, 1921. godine konferencijom kojoj su prisustvovali ministri inostranih poslova svih država članica saveza. Druga konferencija saveza održana je naredne godine u Beogradu, na kojoj je ustanovljena zajednička politika koju će saveznice zastupati na zakazanoj konferenciji u Đenovi. U skladu sa odlukama iz Praga, na konferenciji u Đenovi Mala Antanta se držala složno, a po pitanju nemačko-ruskog saveza iz Rapala neutralno. Članice saveza su zastupala ista mišljenja po pitanjima normalizacije privrednih odnosa, prometa saobraćaja i ratnih dugovanja. Nakon ovog zajedničkog nastupanja članice Male Antante su se dodatno zbližile i donele odluku o sastajanju bar jednom godišnje.
Vrhunac učvršćavanja odnosa država članica dostignut je 1932. godine, kada je kralj Jugoslavije, Aleksandar Karađorđević, insistirao na vanrednom sastanku ministara inostranih poslova. Zvanično ističući stav da članice Male Antante neće više biti igračke u rukama velikih sila on je, kao dokazani zaljubljenik u Francusku, u kojoj se školovao, živeo i odrastao, imao nameru da dodatno osigura francusku premoć u Evropi. Tako je ovaj za saveznike najznačajniji sastanak održan decembra meseca u Beogradu. Tada je doneta odluka da će Mala Antanta ubuduće nastupati kao jedinstvena politička zajednica. Dokument o novoj organizaciji potpisan je nakon dva meseca u Ženevi, prema kome je uspostavljen upravni organ nazvan Stalni savet, kao najviša institucija političke zajednice triju država koji čine ministi inostranih poslova. Stalni savet bio je u obavezi da se sastaje najmanje tri puta u toku jedne godine u prestonici one države čiji je ministar u tom momentu predsednik Saveta. Na konferenciji je takođe doneta i odluka o mogućnosti proširenja saveza.
Postojanje saveza ipak nije trajalo ni približno onoliko dugo koliko su njegovi osnivači predviđali. Najpre je ubistvo jugoslovenskog lidera uzdrmalo savezničke odnose, ali je postepeni raspad Male Antante otpočeo tek onoga trenutka kada je Milan Stojadinović zauzeo funkciju predsednika vlade Jugoslavije. Dramatično promenjeni politički odnosi u Evropi, pored živog interesovanja i aktivnosti dotadašnjih političkih lidera saveza, dokazali su samo to da je Mala Antanta bila trenutna političko-intersna organizacija onih država koje su po svaku cenu želele da sačuvaju svoj položaj na staklenim nogama koje su kreirale velike sile još 1919. godine. Da je bezbednost interesa svake članice pojedinačno bio primarni u delovanju saveza, dokazuje i činjenica da je deklarativno demokratska Čehoslovačka ostala nema na nametanje diktature u državi saveznici 1929. godine. Tek su nova politička strujanja s kraja tridesetih godina XX veka duboko uzdrmala čitav versajski poredak, pa samim tim i neprirodne geopolitičke saveze poput Male Antante. Grubo otvarajući vrata reviziji ugovora koji je iza parola mira pokušao da sakrije imperijalne ambicije i revanšizam svojih tvoraca, nacionalni politički lideri obarali su bez milosti versajske tvorevine jednu za drugom. Uprkos hlađenju odnosa Jugoslavije i Rumunije, pre svega prema Čehoslovačkoj koja je, istini za volju, i bila formirana na labavim osnovama i sa namerom da poražena strana bude kažnjena, nikada nije došlo do zvaničnog raspuštanja saveza. Sasvim spontano, reklo bi se, u tišini i skoro neprimetno, Mala Antanta se raspala 1938. godine kada je Čehoslovačka kao članica saveza prestala da egzistira na političkoj karti Evrope.
Autor: Srđan Jović
