Da li ste znali da je zbog velikog broja srpskih vezira na dvoru turskog sultana, srpski jezik bio jedan od obaveznih jezika koji su sultani kao prinčevi učili? Slavni Sulejman Veličantveni govorio je srpski jezik. Kada pomenemo poznate vezire Osmanskog carstva, ne možemo ne pomisliti na čuvenog prijatelja Sulejmana Veličanstvenog, njegovog životonog saputnika, političkog savetnika i vezira Ibrahim pašu. Ne možemo da se ne setimo ni Mehmeda paše Sokolovića koji je ostavio velikog traga u našoj istoriji i koji je bio vezir u vreme čak tri sultana.
Veziri su najčešće postajali oni najistaknutiji, najsposobniji, najpametniji. Dankom u krvi odnosno devširmom, dovođena su deca često sa Balkana, oduzimana od roditelja i školovana na Turskom dvoru da postanu janičari. Među njima bilo je onih koji su se isticali umećem i talentom i dolazili skoro na samo čelo države. U Enderunu, takozvanoj školi na dvoru, deca su učena i obučavana da postanu ratnici dostojni svoje države. Primali su Islam i često potpuno potiskivali u zaborav veru iz koje potiču.
Veliki vezir bio je sultanov zastupnik, zamenik. Neretko je vodio divanske sednice, imenovao dražavne činovnike, posedovao sultanov pečat i bavio se mnogim pitanjima u državi. Veziri su imali ogromne prihode kao uticajni ljudi bliski sultanu. Bavili su se i zadužbinarstvom, te danas nije redak slučaj naići na neku medresu (školu iz osmanskog perioda), džamiju ili drugi oblik vezirove zadužbine. Kada je Turska postala republika, vezir kao čin više nije postojao. Sam termin vezir zamenjen je terminom ministar. Veziri su primli i strane izaslanike, posredovali između njih i sultana i uticali na razne državne odluke.
Ibrahim paša bio je grčkog porekla. Pretpostavlja se da je pored grčkog znao i srpski jezik. Nije sasvim poznato kako je dospeo u centar Osmanskog carstva, verovatno je otet i na silu odveden da služi nekom državniku. Ibrahim je primivši Islam i zavidno obrazovanje postao sposoban toliko da ga sam, tada prestolonasledik, Sulejman primeti. Ibrahim je pre stupanja u službu vezira postao Sulejmanov veliki prijatelj. 1523. godine on postaje Veliki vezir. Postoje brojni dokazi da je bio oženjen Sulejmanovom sestrom Hatidže, ali mnogi smatraju da do tog braka nikada nije došlo. Ibrahim je bio veliki državnik, znao je kako da uspostavi vlast gde god ga sultan poslao. Bio je veliki diplomata i uspeo je da uspostavi savez sa Francuskom protiv Habzburgovaca. Svima poznata Hurem sultanija, bila je zakonita žena sultana Sulejmana. U Osmanskom carstvu, nečuveno je bilo stupiti u brak, a pogotovo kao sultan. Hurem je od robinje postala sultanija, vladala je iz senke i usmeravala svog supruga gde god je smatrala da je ispravno. Kao najveći prijatelj i pomoćnik vladara, Ibrahim joj je smetao. Sukobljavali su se oko toga ko treba da dođe na presto nakon Sulejmana. Ibrahim je bio na strani prvog sina, Mustafe, dok je Hurem naravno želela da njeni sinovi dođu na vlast. Poznato je da su sultani nakon što dođu na vlast često ubijali svoju braću kako ona ne bi dizala pobunu protiv vladara. Hurem se borila da sva njena deca ostanu živa. Nije samo Hurem zaslužna za pad moćnog Ibrahima. Istoričari pominju i njegovu pohlepu koja je postala prevelika. U jednom dokumentu sebe je nazvao i seraskerom-sulatnom što je razljutilo Sulejmana koji je naredio da se Ibrahim pogubi. Tako se završila era velikog Ibrhahima, Sulejmanovog saputnika.
Drugi najpoznatiji vezir svakako je Mehmed paša Sokolović. Bajica Nenadić, dečak iz sela Sokolovići, postaće jedan od najvećih vezira sa ovih prostora. Odveden u Osmansko carstvo
dankom u krvi, ovaj dečak dobija ime Mehmed i započinje svoje školovanje i uspon ka samom državnom vrhu. Mehmed je uspeo da se probije do mnogih položaja u državnoj upravi. Od kapudan-paše (zapovednika flote), preko beglerbega Rumelije, do drugog vezira pa konačno do velikog vezira. Bio je Sulejmanov poslednji veliki vezir. Ono što je dosta pomoglo Mehmed-paši bila je velika podrška Hurem sultanije. Služiće Mehmed-paša kao veliki vezir i Selimu II i Muratu III. Bio je oženjen ćerkom sultana Selima III, Esmehan sultanijom koja bila mlađa od njega oko 30 godina. Podizao je brojne zadužbine, među kojima su i poznati most na Drini kojeg je Ivo Andrić opisao u svom delu „Na Drini ćuprija“, džamiju u Istanbulu, most Arslanagića u Trebinju i druge. Vrhunac moći dostigao je u periodu vezirovanja drugoj dvojici sultana koji nisu bili toliko zainteresovani za državna pitanja. Za vreme Selima II, imao je skoro svu moć koju mu je sultan i prepustio, dok je njegov sin Murat III, takođe ne mnogo sposoban vladar sumnjao u odanost Sokolovića, te ga je 1579. smenio.
Mehmed-pašu Sokolovića ubio je nepoznati derviš 11. oktobra iste godine kada je Sokolović smenjen . Sahranjen je u Istanbulu.
Danas je Mehmed-paša najpoznatiji po mostu koji je podigao i po zaslugama za obnovu Pećke patrijaršije, iako je nije on direktno obnovio, jer je samo sultan Sulejman mogao da bude obnovitelj, a njegov vezir kada je doneta odluka o obnavljanju patrijaršije bio je Rustem paša, takođe čovek pod zaštitom Hurem sultanije, takođe po nekim predanjima Srbin, po nekim Hrvat. Mehmed-paša ostao je do dan danas jedan od najpoznatijih vezira sa ovih prostora.
Autor: Ivona Đurić
