Svetski dan borbe protiv trgovine ljudima se obeležava 30. jula, u okviru rezolucije: „ Poboljšanje koordinacije napora protiv trgovine ljudima”, i usvojen je na 68. zasedanju Generalne skupštine Ujedinjenih nacija radi podizanja svesti o situaciji u kojoj se nalaze žrtve trgovine ljudima i u cilju promocije njihovih prava.
Trgovina ljudima je smatrana kao jedna od najkompleksnijih kriminalnih pojava koja pogađa savremeno društvo i krši ljudska prava zagarantovana međunarodnim pravom i nacionalnim zakonodavstvom. Česte pojave ovog problema su pokrenule aktivno uključivanje lokalne zajednice u nastojanju da se stane na put iskorišćavanju ljudskih prava. Po postojećim analizama indetifikovanih slučajeva trgovine ljudima, potencijalni trgovci ljudima mogu biti: članovi porodice, makroi, vlasnici javnih kuća i menadzeri salona za masaže, posrednici u nalaženju poslova, vlasnici fabrika i korporacija, bande i kriminalne mreže i ostali. Žrtve trgovine ljudima mogu biti i prisiljeni i prevareni muškarci dok su najčešće na meti žene i deca. Podaci Ujedinjenih nacija prikazuju da svake godine oko 600. 000 žena, dece i muškaraca se nađe u lancu trgovine ljudima. Povod trgovine ljudima je prvenstveno seksualna eksploatacija, zatim uspostavljanje ropskog odnosa, vršenja krivičnih dela, prosjačenje i slični povodi. Pored korišćenja sile i pretnje, trgovina ljudima prolazi kroz tri faze: vrbovanje, tranzit i eksploatacija žrtve. Fazom vrbovanja se žrtva trgovine navlači zabludama o rešavanju nekog važnog životnog pitanja, npr. ponudama za posao, brak, školovanje, putovanje, itd. Nakon faze vrbovanja sledi faza prevoza žrtve na destinaciju eksploatcije. Prilikom eksploatacije trgovci imaju svu kontrolu nad žrtvom i sa sobom odnose veliki profit.
U regionu Zapadnog Balkana trgovina ljudima se pojavila krajem osamdesetih godina i bila je prisutna tokom cele decenije devedesetih, iako su organizovani napori za suzbijanje ovog problema u Republici Srbiji uspostavljeni tek 2003. godine. Naime, tadašnja Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija izdvajala se od ostalih komunističkih zemalja u regionu po višem ekonomskom standardu, kao i po većoj otvorenosti prema Zapadu. Zbog toga je osamdesetih godina bila veoma privlačna za žene iz istočnoevropskih država. U tom periodu Srbija je u najvećoj meri bila zemlja krajnje destinacije žrtava trgovine ljudima. Međutim, situacija se početkom devedesetih godina promenila. Raspadom zemlje, ekonomskim slomom sistema, uslovili su porast broja žrtava trgovine ljudima, pri čemu je Srbija postala zemlja tranzita. Zbog povoljnog geografskog položaja, teritorija Srbije je bila pogodna za tranzit žrtava iz Bugarske, Moldavije, Rusije i Ukrajine ka Bosni, odakle su se upućivale u Italiju, Španiju, Francusku, ka Kosovu, Makedoniji, i dalje prebacivane u Grčku i ka zemljama Bliskog istoka. Prema dostupnim podacima o žrtvama trgovine ljudima u Srbiji, od 2008. godine interna trgovina ljudima, čini oko polovine svih slučajeva. Među identifikovanim žrtvama preovlađuju domaće državljanke i državljani. Većinu žrtava trgovine ljudima u Srbiji čine žene i devojčice (87,5% prema podacima ASTRE) koje su izložene seksualnoj eksploataciji, ali se beleži i porast eksploatisanih osoba muškog pola. Odrasli muškarci su žrtve radne eksploatacije, najčešće na gradilištima u inostranstvu. Od 2004. godine uočen je značajan porast broja dece koja se nalaze u lancu trgovine ljudima. Dok je u 2002-2003. godini među identifikovanim žrtvama bilo 10% maloletnika od ukupnog broja. Uprkos tome, u Srbiji još uvek ne postoje posebni specijalizovani programi za decu žrtvama trgovine ljudima. Danas postoje službe za zaštitu žrtava trgovine ljudima i SOS brojevi telefona kojima se uvek može prijaviti kršenje ovog ljudskog prava.
Autor: Nevena Kalezić
