Devširma ili danak u krvi bolna je rana za srpski narod. Od 1420. godine, prikupljanje hrišćanske dece i obučavanje iste za ratovanje predstavljalo je strah i trepet za nedužan narod koji je strepeo od Turaka. Danak u krvi bio je vid plaćanja poreza Turcima, koji su osvajali sve više hrišćanskih zemalja. Ovaj vid oporezivanja važio je samo za nemuslimansko stanovništvo. Podatak da je u periodu od dva veka sakupljeno oko 300 hiljada muške dece govori o tome koliko su Turci bili nemilosrdni i žedni moći. Danak u krvi ne može imati pozitivnih strana sa gledišta Hrišćana. Nesretne srpske majke svoju decu su sakatile kako bi ih Turci smatrali nesposobnima i ostavljali ih njima. Pojedina mišljenja kako danak u krvi ima pozitivnih strana kao što je obučavanje dece i uzdizanje do visokih položaja ne mogu se smatrati validnim. Deca koja su obučavana da bi bila u službi sultana češće su završavala kao obična pešadija nego što su doživela da postanu visoki državni činovnici. To takozvano sakupljanje dece, preciznije se može nazvati nasilnim oduzimanjem. Ta deca onog momenta kada su oduzeta majci, morala su zaboraviti na svoje poreklo, svoju veru i običaje. Da li je sve to vredno postajanja visokog državnog činovnika koji može biti samo jedan, a ne mnoštvo dece oduzeto te godine. Primala su Islam, a da nisu znala ni šta Islam predstavlja. Učeni su turskom jeziku, tadašnjem osmansko-turskom, običajima, Kuranu. Obučavanje je trajalo do sedam godina. Sama reč devširme, reč turskog porekla označava prikupljanje, uzimanje. Kako bi ovaj pojam mogao značiti išta dobro kada je reč o deci? Starosna doba dece koja su na silu odvođena u službu vladara Osmanskog carstva bila je od 8 do 20 godina. Jednom u 3 ili 5 godina birano je po jedno dete iz hrišćanske kuće u kojoj ima više od jednog sina. Veliki deo otišao je u janičare. U jednom odredu janičara bilo je 60 ljudi, a ukupno je imalo 196 odreda. Sama činjenica da je postojalo toliko odreda govori o broju dece koja su morala da ratuju za državu kojoj nisu poreklom pripadala.
Hrišćanska deca odvođena su u Enderun, što je predstavljalo obrazovnu instituciju koja je osposobljavala mlade ljude za dalje napredovanje sve do položaja velikog vezira. Međutim samo retki su dolazili do tog položaja. Možemo spomenuti čuvenog Mehmed-pašu Sokolovića koji je uspeo da dođe do najvažnijeg čina u sultanovoj državi. Mehmed paša je jedan od retkih koji su nastavili da poštuju i svoju prošlost i tradiciju hrišćana, te je gradio zadužbine i na našim prostorima. Rustem paša, takođe veliki vezir Sulejmana Veličanstvenog, bio je doveden u saraj dankom u krvi. Međutim, veliki broj visokih činovnika potisnuo je svoje poreklo i potpuno se posvetio Islamu. Kada bismo imali priliku da pitamo očeve i majke te dece da li smatraju da je danak u krvi dobra ili loša stvar, izvesno je koji bi njihov odgovor bio. Treba napomenuti da je ovaj vid oporezivanja bio u suprotnosti sa muslimanskim zakonom. Neke porodice, velikih ambicija dobrovoljno su davale decu Osmanlijama, smatrajući da će baš njihovo dete dostići taj važan položaj velikog vezira.
Bilo kako bilo, veoma je važno razumeti zašto je danak u krvi sprovođen, šta su ta deca morala da prođu nakon odlaska u Osmansko carstvo i koja je njihova svrha bila.
Onog momenta kada su dovedeni na dvor, taj dvor postajao je njihova kuća. Nisu ga smeli napustiti.
Danak u krvi kao institucija prestao je da postoji u 17. veku, kada je dozvoljeno da se položaj janičara nasleđuje.
Opis odvođenja dece u Carigrad imamo u delu Ive Andrića „Na Drini ćuprija“, gde vidimo sliku malog Bajice, kasnije Mehmed-paše Sokolovića.
Autor: Ivona Đurić
