Kninska tvrđava je srednjevekovna građevina podignuta sredinom 10. veka, dok je konačni izgled dobila tek početkom 18. veka. Nalazi se zapadno od grada Knina, pored najviše planine u Hrvatskoj, Dinare i blizu reke Krke. Jedna je od najvećih tvrđava u Dalmaciji. Podeljena je na gornji, srednji i donji grad, koji su međusobno povezani pokretnim mostovima. Najstariji među njima je gornji grad na severu tvrđave, dok su srednji i donji grad sagrađeni u kasnom srednjem veku. Na početku 18. veka na gradnji Kninske tvrđave radili su i domaći majstori Ivan Macanović i njegov sin Ignacije. U samoj tvrđavi je bio smešten i Muzej hrvatskih starina, danas Muzej hrvatskih arheoloških spomenika u Splitu, osnovan 1893. godine. Na brdu Spas, koje se nalazi severno od tvrđave, otkriveno je kasnoantičko i ranosrednjevekovno naselje.
Hrvati su tvrđavu izgradili u blizini razorenog rimskog naselja (lat. Tignino castro), ubrzo nakon što su se naselili u tom području. Građevina se neprestano nadograđivala kako bi se udovoljilo odbrambenim potrebama u to vreme. Bila je to jedna od rezidencija hrvatskih monarha, a možda je kasnije postala i glavna rezidencija, jer je bilo mnogo sigurnije vladati iz Knina nad zemljama Liburnije i Dalmacije i hristijanizovati poganske Hrvate u Gackoj, Lici i Krbavi. O tome svedoči pregršt crkava na kninskom području sagrađenih u vreme vojvode Trpimira. Tvrđava je imala nekoliko svečanih sala i palatu hrvatskih vladara, u kojoj su izdavali svoje dokumente i boravili sa svojim dvorjanima tokom boravka u Kninu. Na drugoj uzdignutoj visoravni planine Spas, izgrađeno je drugo, manje utvrđenje, laboratorija Citadela (latinski: castro Lab, Labvar) koja je bila sedište vicebana.
Tvrđava je u 14. veku bila podeljena na mali i veliki grad. Mali grad se koristio prvenstveno iz obrambenih razloga, dok se veliki grad sastojao od stanova u kojima su boravili gradski upravnici, biskupi ili župljani. Predgrađa su se nalazila odmah ispred zidina.
Moguće je da je u 15. veku, tokom rastuće opasnosti osmanskog napredovanja ka Evropi, izgrađen dodatni ogradni odbrambeni zid na kome se danas nalazi glavni ulaz u tvrđavu. Obe ove utvrde, kašteli, bile su povezane u jedinstveni odbrambeni kompleks. U maju 1522. godine, Osmanlije su opsadom Knina završile 29. maja 1522. godine osmanskom pobedom. Krajem 17. veka tvrđavu su osvojili Venecijanci i bila je u njihovom posedu sve do 1797. godine i pada Republike Venecije.
Najstariji poznati grafički prikaz Knina zabeležio je na mapi severne Dalmacije i Like mletački kartograf Mateo Pagano (1515–1588), oko 1525. Međutim, detaljniji opis urbanog izgleda utvrđenja dao je drugi Venecijanac, vojni inženjer po imenu Oracio Antonio Albergeti (1656–1690) u jednoj od svojih šema napravljenih u vreme proterivanja Osmanlija 1688. godine.
Na ulazu u tvrđavu nalaze se kamena vrata građena u baroknom stilu, a vratnice su od hrastovine ojačane gvožđem. Ta monumentalna vrata gradio je najverojatnije trogirski majstor Ignacije Macanović. A nad vratima se nalazi simbol Mletačke Republike, krilati lav sa knjigom i krstom.
Današnji izgled duguje venecijanskom graditelju Albergetiju, a sačuvani natpis upućuje da su radovi završeni 1711. godine. Kninska tvrđava je zaštićena kao urbanistička celina i upisana je u registar Kulturne baštine Republike Hrvatske kao spomenik nulte kategorije tj. spomenik od posebnog nacionalnog interesa.
Danas tvrđava zauzima prostor od 123.147m2 i spada među najveće kulturno-istorijske spomenike u Hrvatskoj. Duga je 470m, široka 110m, a nadmorska visina joj je 344m. Preko čitave tvrđave su zidovi i bedemi koji su mestimično visoki i preko 20 m. Redjaju se zatim puškarnice, bojna mesta, mračni hodnici, mostovi, tajni prolazi i tvrđavska crkva Sv. Barbare posvećena Ćirilu i Metodu, gdje se nalazi epitaf pisan staroslavenskim pismom.
Kao neko ko jako voli istoriju i arheologiju, bila sam oduševljena izgledom tvrđave i u kom stanju se danas nalazi. Ako ste se dvoumili da li da je posetite, nadam se da ćete napraviti dobar izbor posle ovog teksta. Ova tvrđava ostavlja bez daha.
Autor: Marija Kostić
