Predstavlja najstariji spomenik u Banjaluci u čijem su kompleksu nađeni fragmenti koji vuku korene čak iz neolitskog gradinskog naselja. Tvrđava je smeštena u centralnom delu grada na levoj obali reke Vrbas.
Smatra se da je na području tvrđave postojalo rimsko naselje po nazivu Castra, o čemu govore mnogi ostaci koji datiraju iz vremena Rimskog carstva. Na prostoru tvrđave nađeni su rimski novac i keramika. Dokaz o postojanju paganskog stanovništva na teritoriji Kastela je antički žrtvenik posvećen bogu Jupiteru. Iz perioda ranog srednjeg veka datiraju ostaci koji govere o obitavanju Slovena na teritoriji ove tvrđave.
Krajem 15. veka, Ferhad paša Sokolović gradi ovo utvrđenje i još nekoliko objekata. Prvenstveno je tačno na mestu Kastela izgradio tophanu, a potom za vreme vladavine sultana Mehmeda III Kastel se polako pretvara u tvrđavu sa sve kulama. Samim tim kulturni i ekonomski centar se seli sa područja Gornjeg Šehera na teritoriju tvrđave, što je i do danas ostalo tako. Oko 1712- 1714. godine u vreme Numan-paše Ćupilića, Kastel dobija na teritoriji i obnavlja se čime stiče današnji izgled.
Kompleks tvrđave Kastel se prostire na oko 48000 kvadratnih metara, a prostor unutar zidina tvrđave iznosi oko 26610 kvadratnih metara. Ovo značajno arheološko nalazište se koristilo u vojne svrhe sve do 60-ih godina dvadesetog veka, nakon čega je gradska uprava počela na ovom mestu da organizuje mnoga kulturna dešavanja. Danas je ona omiljeno mesto brojnih turista, kao i meštana koji su u kompleksu Kastela proveli mnoge nezaboravne trenutke tokom svog života.
Autor: Kristina Lazić
