Fruška gora je ostrvska planina u Srbiji, u okviru koje se nalazi nacionalni park. Najveći deo Fruške gore se nalazi u severnom delu Srbije, u Sremu, u Vojvodini, dok se mali deo nalazi u istočnoj Hrvatskoj, u Vukovarsko-srijemskoj županiji. Prostire se dužinom od oko 78 km i širinom od 12 do 15 km i zahvata površinu od 255 kvadratnih kilometara.
Naziv Fruška potiče od reči starog slovenskog etnonima Frug, sinonima za Franke što bi u prevodu danas značilo „planina Franaka“.
Deo Fruške gore je 1960. godine proglašena nacionalnim parkom i time je postala prvi nacionalni park u Srbiji. Najviši vrh je Crveni Čot i visine je 539 m.
Ono čime ću se ja baviti u današnjem tekstu jesu najznačajniji spomenici kulture koji se nalaze na Fruškoj gori, a to su 17 prelepih manastira Srpske pravoslavne crkve. Podignuti su kao zadužbine srpskih vladarskih porodica, nakon što je, u kasnom srednjem veku pod pritiskom Turaka, težište srpske duhovne i kulturne baštine pomerene na sever.
Manastir Beočin
Nalazi se na obodu Fruške gore u istoimenom mestu. Posvećen je prazniku Vaznesenja Hristovog. Nema objavljenih podataka o vremenu osnivanja manastira. Prvi put se pominje u turskim dokumentima 1566-1567. godine, kada je imao malu jednobrodnu crkvu, za koju se pretpostavlja da je sagrađena pod uticajem tradicionalne arhitekture. U Austro-Turskim ratovima manastir je oštećen i napušten. 1623. godine beočinski iguman Leontije je skupljao u Rusiji prilog za obnovu manastira. Posle Velike seobe Srbije manastir je obnovljen na osnovu „otvorenog spiska“ koji je, izbeglim kaluđerima manastira Rače, dao patrijarh Čarnojević 15. septembra 1697. godine u Tabanu. Isti monasi su 1708. godine sagradili privremenu crkvu od drveta. Poznati su kao Račani. U manastiru je sahranjen Sveti episkom Varnava Nastić, koji je umro 12. novembra 1964. godine.
Manastir Vrdnik
Poznat je i kao Mala Ravnica, jedan je od najznačajnijih manastira na Fruškoj gori. 1811. godine na Vidovdan, kada je završena manastirka crkva, u nju su prenete mošti svetog kneza Lazara. Teško je reći kada je manastir stvarno podignut. Sigurno je jedino da je osnovan u vremenu između kraja XV i početka XVI veka. Budući da se ne zna vreme njegove gradnje, još se manje zna ko ga je sagradio.
Manastir Grgeteg
Manastirska crkva posvećena je sv. Nikoli. Prema narodnom predanju osnovao ga je despot Zmaj Ognjeni Vuk 1471. godine i dodelio ime po svom ocu Grguru. Na priprati crkvenoj je naknadno ispisano: Vuk despot osnovatelj seje sv. obitelji Grgetega ljeta 1471. Prvi pouzdani podaci potiču iz turskih zapisa 1546. godine. Pisani crkveni podatak o manastiru datira iz 1611. godine.
Manastir Jazak
Izgrađen je 1736. godine na ravnom završetku male kotline, između dva proplanka, na južnoj padini Fruške gore, na potezu poznatom pod imenom Gradac. Severno od manastira, nalaze se ostaci manastira Stari Jazak, koji je prema predanju, osnovao sv. Despot Jovan Branković, mlađi sin sv. Stefana Slepog i sv. Majke Angeline. Bio je posvećen Vavedenju Presvete Bogorodice. Prvi pisani podatak potiče iz 1522. godine.
Manastir Kuveždin
Nalazi na jugozapadnom delu Fruške gore, blizu sela Divoš. Manastirska crkva posvećena je Svetom Savi i Svetom Simeonu, dok je manastirska slava Preobraženje. Budući da je Kuveždin posvećen svetom Savi i svetom Simeonu, manastir je odigrao veoma važnu ulogu u širenju kulta najstarijih srpskih svetaca među lokalnim srpskim življem Srema. Prema predanju, manastir je osnovao poslednji srpski despot Stefan Štiljanović 1520. godine.
Manastir Novo Hopovo
Nalazi se na blagoj padini južnih obronaka Fruške gore, nedaleko od Iriga. Udaljen je svega stotinak metara od magistralnog puta Ruma-Novi Sad, te je jedan od najpristupačnijih fruškogorskih manastira. Manastir Novo Hopovo, zajedno sa Krušedolom, po svojoj arhitekturi, prosvetnoj ulozi, bogatoj istoriji, kulturnim, verskim i političkim događajima, jedan je od najznačajnijih manastira u Srbiji, a posebno među fruškogorskim manastirima. Prvi pisani pomen manastira je iz 1451. godine. Po drugom izvoru, podigao ga je arhiepiskop srpski Maksim Branković i „imenovao ga (Hopovo) i monahe tu sabrao“ oko 1490. godine.
Manastir Privina Glava
Ovaj manastir je dobio je ime po osnivaču vlastelinu (u starosti pustinjaku) Privi (Pribi) iz 12. veka. Taj stari isposnik je navodno skupio slične sebi, iz Moravije prognane sveštenike, i istočno od izvora (gde je sad manastirsko groblje) podigao prvu crkvu i ćelije. Obnovljen je verovatno 1496. godine od strane despota Jovana i vladike Maksima Brankovića, ali se prema turskim dokumentima njegovo osnivanje ili obnova vezuje za sredinu 16. veka. Smešten je najzapadnije od svih 17 Fruškogorskih manastira, na oko pet kilometara severoistočno od grada Šid, a pored istoimenog sela Privina Glava.
Manastir Staro Hopovo
Oba istoimena, susedna manastira, Staro i Novo Hopovo imaju gotovo istovetnu istoriju. Manastire je podigao isti ktitor Branković, a manastirske crkve su dugo imale istog patrona. Oba manastira su na istom gruntu i dele iste privilegije. Sa tim da je Staro Hopovo uvek manji i siromašniji manastir – nazivan i „manastirčić“. Manastirska crkva je prvobitno bila posvećena Sv. Nikoli, a kasnije u 18. veku sv. Pantelejmonu. Prema predanju manastir je osnovao despot Đorđe Branković krajem 15. veka, a prvi zapis o manastiru je iz 1545-1546. godine.
Manastir Bešenovo
Manastir je posvećen sv. Arhanđelima Gavrilu i Mihajlu, u narodu poznatiji kao Sabor Svetih Arhanđela. Prema predanju osnovao ga je srpski kralj Dragutin krajem 13. veka. Prvi zvanični podaci o postojanju manastira su turski i potiču iz 1545. godine. Po podacima sa kraja 18. veka zna se da je manastirska crkva već dugo bila ozidana od cigle. 1783. godine prvi put se spominje zvonik sa kapelom, posvećenoj svetim Kiriku i Juliti.
Manastir Velika Remeta
Prema predanju, osnovao ga je kralj Stefan Dragutin, kada je u lovu pao sa konja i ostao trajno hrom, te je predao vlast svrom bratu Milutinu. Jedan je od najstarijih fruškogorskih manastira. Nalazi se u istočnom delu Fruške gore, severozapadno od istoimenog naselja i nekadašnjeg prnjavora Velika Remeta, u čijem se ataru danas nalazi. Manastir prostorno i administrativno pripada opštini Irig. Manastir je posvećen svetom Dimitriju, a u njegovom sastavu se nalazi i crkva posvećena ovom svecu. U okviru manastira se nalaze i dve kapele — svetog Jovana Krstitelja iz 18. veka i Uspenija Presvete Bogorodice iz 1970.
Manastir Đipša ili Dipša
Predanje kaže da je Manastir Đipšu sazidao despot Jovan Branković krajem 15. veka. Prvi pouzdani podaci o ovom manastiru u turskim izvorima potiču iz druge polovine 16. veka. Crkva je najverovatnije sagrađena u 16. veku. Početkom 18. veka Divša je zabeležena kao metoh manastira Kuveždina, udaljenog oko 5 km istočno od Đipše. Manastirka crkva posvećena je svetom Nikoli.
Manastir Krušedol
Krušedol se sastoji od dve celine, muškog manastira sa crkvom posvećenom Blagovestima koji je osnovao vladika Maksim Branković i ženskog manastira sa crkvom posvećenom Sretenju, koji je podigla njegova majka, zamonašena despotica Angelina. Manastir je osnovao despot Đorđe Branković (u monaštvu nazvan Sveti Maksim) uz pomoć vlaškog vojvode Jovana Njagoja, između 1509. i 1516. godine. Neki istraživači smatraju da se na tom mestu nalazilo svetilište stare slovenske vere.
Manastir Mala Remeta
Ime manastira znači Mala pustinja. Manastirska crkva je posvećena Bogorodičinom pokrovu. Tradicija osnivanje manastira vezuje za srpskog kralja Dragutina. U protokolu manastira Beočina, navodi se 1844. godine da je manastir Mala Remeta „star 601 godinu”, a što bi moglo da znači — 1243. godine.
Manastir Petkovica
Po predanju manastir je osnovala udovica Stefana Štiljanovića, despotica Jelena u prvoj četvrtini 16. veka. Sačuvan je zapis iz 1772. godine, po kojem je jedno pisano jevanđelje priloženo manastiru 1552. godine. Prvi pouzdani podaci potiču iz 1566-1567. godine, a reč je o otkupu manastira, čiji je iznos određen na 12.000 akči. Manastirski hram je bio posvećen Sv. Petki ili Prepodobnoj majki Paraskevi.
Manastir Rakovica
Na osnovu legende sačuvane u jednom starom spisu, Rakovac je osnovao krajem 15. veka Raka Milošević, veliki komornik despota Jovana Brankovića, koji je na tom mestu ubio jelena. Kako se jelen u hrišćanstvu smatra simbolom samoće i čistote monaškog poziva, Raka je obećao da će svoj greh iskupiti, tako što će na tom mestu izgraditi manastir. Međutim prvi zvanični dokument o manastiru Rakovac datira iz 1546. godine kada su Turci izvršili popis Srema, radi ubiranja poreza. Tokom svog postojanja manastir je nekoliko puta bio manje ili više oštećen, međutim najveću štetu pretrpeo je u I svetskom ratu kada je opljačkan, i u II svetskom ratu, kada je minirana crkva i zvonik jer je u njemu otkrivena partizanska štamparija.
Manastir Vranjaš
U prelepom ambijentu u uvali između sela Grgurevci i Manđelos 2010. godine postavljeni su temelji najmlađem fruškogorskom manastiru koji je posvećen Svetom Vasiliju Ostroškom. Gradnja hrama je trajala do 2014. godine.
Manastir Šišatovac
U početku se manastir zvao Remetica ili Remetski manastir i bio je posvećen sv. Nikoli. Prema „Svitku zaveštalnom“ monasi manastira Žiča, Ilarion i Visarion predvođeni svojim igumanom Teofanom (Teofilom) početkom 16. veka pobegli su od turskig zuluma u Srem i tu su našli malu staru zidanu crkvicu posvećenu sv. Nikoli. Oni su tu crkvu srušili i na istom mestu podigli 1520. godine novu, i posvetili je Rođenju presvete Bogorodice.
Autor: Marija Kostić
