BEOGRADSKI PROCES I REHABILITACIJA

Sud formiran u Beogradu jula 1946. godine, poput većine na prečac osnivanih sudova neposredno po okončanju ratova, svakako nije radio sa ciljem da postigne pravdu i moralno zadovoljenje. Svrha ovog, slobodno bi se moglo reći, režimskog i ideološkog suda, bila je fizičko neutralisanje predstavnika poražene strane, a sve u cilju učvršćivanja tako dugo i silno željene vlasti. Brzina ove sudske farse, prepoznatljive kao Beogradski proces, govori sama za sebe o užurbanosti i nestrpljenju komunističkog režima u nameri da što pre nametne svoj politički model narodima u Jugoslaviji. Energični, brzi i fanatično odlučni u svojoj višedecenijskoj nameri da ponize srpsku krunu i ograniče sve tekovine za koje je srpski narod stradao početkom XX veka, jugoslovenski komunisti do maksimuma su koristili svoj više nego povoljan spoljnopolitički položaj nakon sloma nacionalsocijalista.
Sudski proces protiv Dragoljuba Draže Mihailovića i ostalim kolaboracionistima za izdaju i ratne zločine počinjene u Jugoslaviji za vreme rata od 1941. do 1945. godine praktično je predstavljao razrešavanje sukoba sa srpskim nacionalsocijalistima i monarhistima. Ujedno, trebalo je što pre omogućiti legitimitet za fizičku eliminaciju političkih protivnika, tj. ostataka onih elemenata koji su još pre rata jasno uviđali i isticali štetnost Jugoslavije, pogotovo u svom komunističkom sjaju, po etnički opstanak srpskog naroda i rubnih oblasti oslobođenih u vremenu od 1912. do 1919. godine.
Simbol nacionalsocijalista bio je svakako general Nedić Milan koji je, na veliko razočarenje, nove vlastodršce lišio sudske farse i montiranog procesa samoubistvom koje je izvršio u zatvoru u Beogradu, 4. februara 1946. godine. Iza generala Nedića ostala je samo nekolicina njegovih saradnika i istomišljenika koji su priključeni procesu jula iste godine. Sa druge strane, simbol srpske dinastije, koja je vladala Jugoslavijom, bio je general i vojni ministar Vlade u izbeglištvu, Dragoljub Mihailović. Suđenje vođi čuvenog četničkog pokreta trebalo je da predstavlja moralni i pravedni trijumf proleterijata i naroda Jugoslavije protiv predstavnika kapitalizma i anahrone, omražene krune. Istini za volju, bilo je to rušenje poslednjeg bastiona odbrane srpskog etničkog i nacionalnog bića pred nadolezećim komunizmom koji je, ispostavilo se, na mala vrata Balkanu uveo globalni svetski poredak.
Optuženom Mihailoviću i još dvadeset trojici optuženika iz redova Vlade u izbeglištvu i Vlade narodnog spasa Milana Nedića sudio je vojni sud sa pukovnikom Mihailom Đorđevićem kao presedavajućim. Tužilac je bio pukovnik Minić, visoki komunistički zvaničnik i jedan od pregovarača Josipa Broza tokom kratkotrajne saradnje sa četničkim pokretom 1941. godine. Iako kratkotrajan, proces je privukao pažnju javnosti kako u Jugoslaviji, tako i u inostranstvu, zahvaljujući čemu su i do dana današnjeg sačuvane fotografije i delovi radio snimaka suđenja.
General Mihailović bio je osuđen na kaznu smrti streljanjem, gubitkom političkih prava i, naravno, oduzimanjem imovine po 10 od ukupno 47 tačaka optužnice. Najvažnije tačke prema kojima je proglašen krivim bile su izdaja, saradnja sa okupatorima, rad na sprečavanju opštenarodne oslobodilačke borbe, predaju zarobljenih partizana Nemcima, ratne zločine i dr. Pored Mihailovića osuđeno je još 24 optuženika, takođe pripadnika četničkog pokreta otpora i saradnika Vlade narodnog spasa. Izvršenje kazne sprovedeno je dva dana kasnije, 17. jula 1946. godine u Beogradu.
Koliko god Beogradski proces bio montiran, ubrzan i sproveden po kratkom postupku, ne treba smetnuti sa uma da je on predstavljao samo jedan kamenčić u mozaiku novog poretka uspostavljenog nakon Drugog svetskog rata u Evropi. Dakle, nakon poraza Trećeg Rajha, sile pobednice su, brže-bolje, uspostavljale vlast na prostorima koji su im pripali, pozicionirajući se za sukob koji je sledio i za koji su svi znali da je neminovan. Jednostavno, neprirodna koalicija zapadnoevropskih država, uređenih po modelu građanske demokratije i čvrstog komunističkog bloka oličenog u Sovjetskom Savezu, morao je dovesti do nove eskalacije sukoba. Jugoslovenski komunisti na umu su imali dva cilja: očuvanje uspostavljene vlasti i izbegavanje svakog daljeg sukoba. Sa tim ciljevima novi lider Jugoslavije Josip Broz nije štedeo svoj politički uticaj stečen tokom ratnih godina kako bi privoleo oba bloka na saradnju i pronalaženje zajedničkog interesa. Sa tom namerom učinjeni su mnogi ustupci zarad dobijanja pune vlasti na prostoru Jugoslavije, a ta vlast itekako je imala svoj cilj: oblikovanje političkog mehanizma koji će u krajnosti proizvesi teritorijalno i nacionalno podeljen Balkan.
Kako bi se ostvario cilj i stvorili uslovi za cepanje predratne Srbije, koja je u Jugoslaviju ušla znatno šira i prirodnija nego što je iz nje izašla, bilo je neophodno neutralisati sve one poluge koje su moralno, kulturološki, folklorno i etnički vezivale srpski narod u jednu celunu. Beogradski proces bio je okidač kojim je pokrenuta široka agitacija protiv svih elemenata koji su se, i u tako mučnoj situaciji, opirali novom režimu u nameri da održe ono za šta su očevi i dedovi prolivali krv i ostavljali svoja herojska tela na Ceru, Kolubari, u snegovima albanskih planina, u vodama Jonskog mora i rovovima na Kajmakčelanu.
Konačno, kada su zbrisani i poslednji ostaci otpora neprirodnoj ideološkoj vlasti, neometano se sprovodilo lukavi anti-srpski projekat poznat kao SFR Jugoslavija. Srpske oblasti Makedonije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine najpre su postale posebne republike, zatim Kosovo i Metohija i Vojvodina autonomne pokrajne savršeno pripremljene za stvaranje novih nacija i država kada za to dođe vreme. Tako su, okrutnom fizičkom eliminacijom i perfidnom ideološkom manipulacijom države u kojoj su svi, navodno, jednaki i žive u blagostanju, na kraju Slovenke rađale Slovence, Hrvatice Hrvate, a Srpkinje Jugoslovene.

REHABILITACIJA I NjEN ZNAČAJ

Kada je konačno Jugoslavija prestala da postoji, nakon što je sasvim solidno obavila svoju svrhu i kada više nije politički važna uloga osuđenika za savremene tokove, stigao je i momenat kada istorija može dati svoj, kakav-takav, sud. Najpre je odlukom Okružnog suda u Beogradu 2007. godine rehabilitovan istaknuti srpski pravnik, istoričar i književnik Slobodan Jovanović, koji je 15. maja 1946. godine bio osuđen na gubitak političkih prava, konfiskaciju imovine, gubitak državljanstva i zatvorsku kaznu u trajnju od 20 godina.
Proces rehabilitacije generala Mihailovića trajao je, međutim, znatno duže od procesa osude, što takođe govori o tome da siluete starih duhova i strahova i dalje postoje. Naime, proces za rehabilitaciju pokrenuo je osuđenikov unuk Vojislav još 2006. godine. Međutim, reakcija onih koji sebe još uvek nazivaju komunistima ili „jugonostalgičarima“, te pronacionalistička javnost u Hrvatskoj, zatim deo BiH, i to oni koji sebe nazivaju „Bošnjacima“, bila je izuzetno burna, neprijateljska i, kao po običaju, agresivna. Zanimljivo je to koliko je zapravo snaga pomenutog javnog mnjenja bila istaknuta i važna u tom momentu, a o čemu govori činjenica da je prvo ročište pred Višim sudom u Beogradu održano tek 2010. godine. Od tada je trebalo proći još pet godina do konačnog zadovoljenja pravde. Dakle, tek nakon 69 godina, iako bez ikakvog praktičnog već isključivo moralnog značaja, osuda iz 1946. godine proglašena je ništavnom.
Imajući u vidu da je general Mihailović konačno rehabilitovan, ipak ne sme odvesti u nove stranputice. Rehabilitaciju treba posmatrati isključivo u kontekstu kojim se poništava nepravedna prsuda za zločine i nedela koja general nije počinio. Ipak, ne treba zapadati u drugu krajnost, pa Mihailovića svrstavati među velike srpske generale i heroje, kako to čine oni slabo informisani i opijeni lažnim nacionalizmom. Dragoljub Mihailović je jedan od srpskih lidera koji je imao priliku da u dramatičnom vremenu učini za svoj narod ono što niko pre njega nije. Međutim, on nije pokazao ni dovoljno političke dalekovidosti ni mudrosti, a, istini za volju, ni vojničkih sposobnosti na kojima je samo mogao da zavidi svojim prethodnicima i protivnicima. Zaslepljen idejom o monarhiji Mihailović nije bio u stanju da vidi slabosti iste, tj. da su i pre prvog ispaljenog metka kralj i njegova svita netragom nestali. Neslavno bekstvo u Englesku, državu koja sasvim sigurno nikada nije mogla imati interesa od Srbije, oštroumnom lideru bio bi dovoljan signal da se mora svrstati u tabor onih sa kojima može pronaći zajednički, u ovom slučaju prosrpski interes. Generalov izlet u pokušaju saradnje sa komunistima 1941. godine, ukoliko nije trebao biti manevar sa ciljem političke prodaje, svakako jeste čin proizišao iz nerazumevanja vremena koje ga je zadesilo.
Takođe, vojno-političke opcije, koje su se sukobile u Jugoslaviji, imale su iza sebe jake potpore kako u vojnim, tako i u političkim centrima toga doba. S toga, pokret generala Mihailovića sa ove vremenske distance izgleda kao gravitirajuće telo kojim upravlja London prema sopstvenim interesima. Tako, bez cilja i temelja prvom prilikom general Mihailović bio je zaboravljen od svojih londonskih pokrovitelja i prepušten komunistima na milost i nemilost, ostavljen i zaboravljen poput lista na jesenjem vetru.

Autor:Srđan Jović