Od 1774. godine na francuskom prestolu stolovao je Luj XVI, kralj koga je sopstveni narod posmatrao sa podrugljivošću i podsmehom. „Taj debeljko prostačkog ponašanja osećao se dobro samo za trpezom,“ preneo je Matjez česta podsmešljiva govorkanja Francuza. Čovek koga mnogi čak nisu ni oslovljavali kraljem, već samo imenom Luj, bio je vladar bez inicijative i političkog koncepta, trom i usporen u svojim reformskim nastojanjima koja su bila neophodna prevaziđenom feudalnom sistemu koji je, snagom njegovih prethodnika, preživljavao u Francuskoj.
Nemarom vladajućeg staleža personifikovanog dinastičkim obličjem, francuska privreda nalazila se na ivici provalije. Decenijska pretnja ekonomskim kolapsom ignorisana od strane kralja i njegovog vladajućeg okruženja konačno je 1788. godine dovela do bankrota francusku blagajnu. Raskošnom životu u kraljevskim i aristokratskim palatama nasuprot neravnomernom siromaštvu ostatka države došao je kraj. Uzaludni su bili svi bojažljivi i kolebljivi pokušaji reformisanja uprave. Obojica od istaknutih kraljevih reformatora, Tirgo i Neker, bivali su otpušteni onog trenutka kada bi predlagali jedino razumno rešenje: oporezivanje aristokratije, smanjenje troškova dvora i beskorisne činovničke uprave.
Višedecenijsko delovanje francuskih prosvetitelja protiv režima i opštedruštvenog i političkog poretka krajem XVIII veka je dobilo potporu i u širokim narodnim masama, razbuđenim uzdrmanom sopstvenom ekonomijom koja je zagazila samu ivicu opstanka. Epilog opšteg nezadovoljstva i tromih reformi bilo je sazivanje Skupštine društvenih staleža koju su pored aristokratije činili još sveštenstvo i narod.
Skupštinsko zasedanje otvorio je lično kralj 5. maja 1789. u velelepnoj sali Versaj. Izbor sale za sednicu Skupštine dovoljno je odražavao kraljevo raspoloženje, narav i brigu o državi i narodu kojima je vladao. Versaj je, verovali ili ne, izabran jer se nalazio u blizini lovišta u koje se kralj tada zaputio! Tokom sednice kralj je sentimentalnim i gotovo plačljivim tonom upozoravao na poštovanje tradicionalnih vrednosti i društveno-političkog sistema, upozoravajući na štetne novotarije, pritom insistirajući da se hitno pronađu novi izvori prihoda za državnu blagajnu. Skupštinska zasedanja su se otegla duže od mesec dana zahvaljujući beskrajno dugim Nekerovim izlaganjima kojima gotovo da ništa nije govorio. Takođe se odužilo i beskorisno upoznavanje sa predstavnicima trećeg staleža koje je trebalo da dovede do konstituisanja Parlamenta. U pojedinim momentima izgledalo je kao da krize u državi nema, te da je i samo sazivanje Skupštine bespotrebno.
Konačno, predstavnici trećeg staleža izgubili su strpljenje i 12. juna odlučili da sami započnu proveru punomoćja, sprovevši opštu prozivku poslanika. Do 17. juna je, većinom glasova, usvojena odluka da se predstavnici trećeg staleža mogu proglasiti samostalnom Narodnom Skupštinom. Na vest o formiranju Narodne Skupštine njoj se ubrzo približio i deo sveštenstva, zatim i nižeg plemstva. Neodlučni kralj je konačno, pritisnut prelatima i visokim plemićima, doneo odluku da ne prizna Narodnu Skupštinu, čime je objavio rat poslanicima koji su reprezentovali gotovo 96 procenata od ukupnog stanovništva Francuske.
Reakcije kralja nisu urodile plodom. Niti je njegov govor na plenarnoj sednici skupštine 23. juna, niti pokušaj pretnje sopstvenom gardom uspeo da umanji entuzijazam naroda koji je u tom momentu bio spreman i na otvoren sukob sa kraljevim prelatima i ostacima onoga što bi se moglo nazvati njegovim polugama moći. Obavešten o novim događanjima i odlučnosti predstavnika trećeg staleža, kralj je naizgled prihvatio novonastalu situaciju, međutim, nije odustajao od zaštite svojih i interesa sopstvene kamarile koja ga je okruživala. Kralj se primirio pa je nakon sednice Narodne Skupštine održane 9. jula izgledalo da apsolutizam gubi bitku u tišini. Tada je proglašena Ustavotvorna skupština, a dva dana kasnije otpočeo je pretres Lafajetovog predloga Deklaracije o pravima čoveka i građanina, koji je trebao postati osnov za francuski Ustav.
Za to vreme u Versaju, Parizu i predgrađima kralj je gomilao vojsku. Dolazak trupa u Pariz izazvao je novo ogorčenje Parižana. Svima je bilo jasno protiv koga ih kralj namerava upotrebiti, pa se veruje da se tada rodila ideja o zbacivanju kralja i dinastije sa vlasti. Parizom se pronela vest da se topovi nalaze na vrhu Bastilje, centralnom pariskom utvrđenju i ozloglašenoj tamnici koja datira još iz epohe srednjeg veka. Sa crkava je proglašena uzbuna i dat znak za juriš. Kamil Demulen prvi je pozvao na oružje, a zeleni list, koji je otkinuo u Pale Rojalu i prikačio sebi na rever, postao je novi borbeni amblem revolucije. Narednog dana nezadovoljna masa je stihijski provaljivala u radnje i magacine sa oružjem kada je iz Doma invalida izneseno, prema jednima oko 13 hiljada, dok drugi izvori potvrđuju čak 28 hiljada pušaka i nekoliko topova.
Sutradan, 14. jula opsednuta je Bastilja. Njen komandant, De Lonej se, uprkos pozivu na predaju, odlučio za odanost svome kralju i sa malom posadom plaćenika iz Švajcarske i francuskim veteranima ostao da brani tridesotometarsko utvrđenje. Predstavnici nižeg oficirskog kadra, tkz. Nacionalne garde, koji su od samog početka bili na strani nove Narodne Skupštine, okružili su utvrđenje i sistematski napadali zidine Bastilje. Vojnici iz tvrđave su najpre otvorili vatru, ali nakon što su oficiri Nacionalne garde stavili u pripravnost i svoju artiljeriju, a komandant Lazar Goš naredio paljbu, odbrana se pokolebala i prihvatila pregovore. Ispostavilo se da je ovo bio jeftini trik predvodnika pariške mase željne promene poretka i preuzimanja vlasti po svaku cenu. Naime, kada su bastiljski mostovi spušteni kako bi pregovorima pristupili komandanti Nacionalne garde, za njima je jurišala i nekontrolisana rulja. Branioci su lako nadvladani, a većina je odmah pobijena zajedno sa svojim komandantom. Tako je na jedan neslavan i podmukao način oboreno utvrđenje koje se i do dana današnjeg obeležava i čak slavi kao simbol rušenja apsolutizma i tiranije. U divljem naletu, sličnom onom kakvim bi se moglo zamisliti rušenje Rima od strane Vandala, francuski revolucionari su srušili tvrđavu, kamen po kamen. Kasnije, na tom mestu sagrađen je trg sa natpisom: „Ovde se igra.“
Narednog dana Lafajet je imenovan za komandanta Nacionalne garde, prihvaćena je nova trobojna kokarda, koja je postala simbol i zastava revolucije. Kralj je, vidno uzdrman razvojem događaja, prihvatio novu zastavu i naredio povlačenje trupa iz prestonice. Mnogi kraljevi plemići napustili su Francusku kada je narodni ustanak i de facto održao Ustavotvornu skupštinu i na vlast doveo krupnu buržoaziju i liberalno plemstvo. Put nastavku revolucije time je i definitivno bio pročišćen i slobodan.
Sudeći prema savremenim, a svakako pretencioznim tumačenjima, pad Bastilje predstavlja prekretnicu u svetskoj istoriji. Ova tvrdnja svakako se ne sme uzimati kao polazište za neka ozbiljnija tumačenja ili donošenje kategoričkih procesa istorijsko-političkih događaja i promena koje su izazvale. Svakako je tačno da ovaj datum predstavlja polaznu tačku revolucije koja je u kasnijim godinama smenila apsolutističku dinastiju Burbona ali, istini za volju, ne za neki previše dugotrajan period. Takođe, tendencija za rušenjem apsolutističkih monarhija i uopšte ostataka feudalizma u Evropi bilo je znatno pre revolucionarnog pokreta u Francuskoj. Primera radi, monarhija na britanskom ostrvu sačuvala je svoje ingerencije zauzvrat uspostavivši Ustav i svojevrsnu parlamentarnu demokratiju, više od jednog veka ranije nego što je to slučaj u Francuskoj ili bilo kojoj drugoj evropskoj monarhiji. Dakle, pad Bastilje može se, sa punim pravom, smatrati prekretnicom u istoriji Francuske kao trijumf francuske buržoazije.
Osnovna načela, koja su tada uspostavljena u smislu ljudskih i građanskih prava, odraz su samo francuskih težnji u datom političkom momentu, dok praktično predstavljaju civilizacijski ideal iz znatno ranijih vremena. Ideal demokratičnosti i ljudskih prava, istaknut pomenutom Lafajetovom Deklaracijom, zapravo ne predstavlja nikakvu novinu. Slični idealistički pamfleti javljali su se na znatno širem prostoru Evrope pre nego u Francuskoj. Slične ideje zastupane su tokom perioda renesanse, tj. Luterove Reformacije, zatim pomenutom revolucijom u Engleskoj koju ovaj narod još naziva i „ Slavnom“. U svakom slučaju, ka ovim slobodarskim idejama stremili su narodi i u znatno daljoj prošlosti, prostorno i etnički znatno udaljeni od varvarizovane Evrope. Konkretno, sve ono što je izneto u Deklaraciji o pravima čoveka i građanina jeste skup normi koje se, ukoliko bi se sveobuhvatnije sagledale i proučile, nastale, oblikovale se i živele u znatno civilizovanijem i pravednijem društvu prve demokratije na svetu, tj. ideala atinskog V veka pre nove ere. Nažalost, takav ideal nikada više nije dosegnut, pogotovo ne na tlu zapadne Evrope koja je uvođenjem starih načela svoje varvarske tradicije apsolutno zadržala, skrivajući ih u veoma bledo i prozirno ruho demokratije i ljudskih sloboda. Dokaza tome ima i previše, a ogledaju se u metodologiji uspostavljanja tih načela širom sveta koja je tipično varvarska i primitivna, zasnovana na krvi, nasilju, podmuklim prevarama, izdajama i zverstvima kojima smo i sami bili svedoci u tako bliskoj prošlosti. Dalje, tkz. slobodarska i narodna revolucija je i u samoj Francuskoj donela giljotinu, hiljade smrti nedužnim Francuzima, pogubne osvajačke ratove i na kraju cara.
Takođe, ne bi bilo ispravno sagledati samo štetne elemente Revolucije koja je, kako god to posmatrali, u svojoj, nažalost samo primarnoj nameri, imala motiv da izmeni jedan anahroni i loš sistem okrenut isključivo interesima vladara i njegovoj aristokratiji.
Autor: Srđan Jović
