II svetski rat ispunjen je mnogim tragičnim događajima, ali za stanovnike Smedereva jedan je posebno imao traumatično iskustvo. Događaj koji je bio kratkog trajanja, ali snažnog odjeka. Tog nesrećnog četvrtka 5. juna 1941. godine nad gradom je zavladao crni gusti dim, vatra, prašina, a broj žrtava nikad nije zvanično utvrđen.
SRPSKA HIROŠIMA
Za vreme II svetskog rata, nemačke ratne snage koristile su tvrđavu kao vojni objekat za odlaganje ratnog materijala zbog dobre komunikacijske veze Smedereva sa ostatkom Srbije. Takođe, grad je odabran za skladištenje zbog blize železnice i Dunava što je olakšavalo dopremanje. Ideja o ostavljanju municije baš na tom mestu nisu bile isključivo nemačke, već su i naši ljudi posle završetka rata nastavljali da odlažu opasan otpad iza zidina. Bilo je to samo prividno rešenje neuslovnog čuvanja ratnog materijala.
Zbog nemarnog čuvanja, ali i nestručnog rukovanja starom municijom, 13. decembra 1927. godine došlo je isto do eksplozije u Smederevskoj tvrđavi ali bez prouzrovanja žrtvi. Ovo je bila samo zloslutna najava onog što je usledilo i 13. aprila 1941. godine oko 10 časova kada je od direktnog bombardovanja stradalo 35 osoba. Sve isto se dogodilo i sa nemarnom upotrebom municije za vreme nemačke okupacije. Bio je veliki rizik čuvati i dalje tu municiju, pa su visoki nemački oficiri odlučili da 27. maja 1941. godine zatvore skladište i prebace ga na adekvatnije mesto. Ipak, prepunjena nemačka skladišta u Regenzburgu odlagali su početak iseljavanja što je dovelo do vrhunca 5. juna 1941. godine kada je došlo do eksplozije blizu glavnog ulaza u tvrđavu.
U tom trenutku, u Smederevskoj tvrđavi se nalazilo oko 374 tone TNT-a u buradima, 2800 tona municije svih vrsta sa 172 tone eksploziva i baruta i oko 425.000 detonatora upakovano. Na njima su radili srpski ratni zarobljenici koji su ih uredno slagali u sanduke.
U četvrtak, 5. juna, u 14 časova i 14 minuta uz glavnu stazu gde se nalazila pešadijska municija, došlo je do izbijanja prvog požara. Najveći deo odleteo je u vazduh u seriji detonacija koje su potresle čitav grad.
Najveći razlog za veliki broj poginulih treba tražiti u činjenici da je voz koji je saobraćao iz Smedereva za Mali Krsnu i Požarevac trebao da krene par minuta ranije, ali je usled prevelikog broja krenuo baš u 14 časova i 14 minuta. Letelo je kamenje sa tvrđave, građevine, vozovi, drveće i ljudi. Mnogi koji su preživeli i danas osećaju posledice. Smederevo je bila scena nezamislivih razaranja, eksplozije su rušile sve pred sobom uz pucanj, tresak, brujanje, zvižduk i gusti mrak sagorelog ekspoloziva, baruta, pepela i praha. Ovaj nesrećan slučaj imenovan je na različite načine, od katastrofalne eksplozije, eksplozije velikih razmera, do srpske Hirošime.
Veruje se da je poginulo između 485 i 2.500 ljudi dok je broj povređenih znatno veći. Uži deo grada je bio uništen, a teško je stradala i sama tvrđava. Krater je bio dug 50 metara u prečniku, a 20 metara u dužini. Kule na ulazu potpuno su nestale. Smederevo je obnovljeno 1944. godine, a i sama Nemačka je dala dobrovoljno novac za obnovu.
U znak sećanja podignut je spomenik 5. jun 1941. između Muzeja i Železničke stanice vajara Selimira Seleta Jovanovića koji je kao dečak preživeo eksploziju. Takođe, kod nekadašnje glavne kapije postavljena je spomen ploča izlivena u bronzi sa tekstom u nekoliko redova i Spomen kosturnica sa zvonom na Starom groblju.
Autor: Isidora Simić
