Presto je za vreme dinastije Nemanjić bio simbol izbora između krvi i vlasti. Već je veliki župan Stefan Nemanja napravio presedan izborom srednjeg sina Stefana Nemanjića za naslednika. Od tada kreće pitanje izbora između krvnog srodnika i prestola.
Kako?
Kralj Dragutin je na vlast došao zbacivši oca Uroša I 1276. godine. 1282.
Saborom u Deževu kralj vlast predaje bratu Milutinu, ali pod uslovom da Milutina nasledi najstariji Dragutinov sin, Vladislav. To se, naravno nije desilo zbog toga dolazi do problema nakon Milutinove smrti.
Zbog problema nasleđivanja prestola i videvši da njegov brat Milutin neće ispoštovati dogovor iz Deževa, Dragutin se odlučuje na rat protiv svog brata. Rat je trajao vrlo dugo, više od 10 godina (1301-1312). Na kraju braća su se pomirila ali to nije rešilo pitanje nasleđivanja prestola. Za svog naslednika Milutin je odredio sina Konstantina, a svog najstarijeg sina Stefana, danas poznatije kao Dečanski, je oslepeo i poslao u Carigrad zbog pobune. Tim određivanjem Konstantina za naslednika ponovo je prekršio dogovor iz Deževa tako da je sada Konstantin bio određen za naslednika, a ne samo da nije bio najstariji sin, nego je čak bio iz ko zna kog braka po redu kralja Milutina.
Što se Dragutinovih sinova tiče, nama su poznata po izvorima dva sina. Najpre, tu je sin Urošic koji je vrlo rano preminuo još kao dete a smatra se da se njegovi posmrtni ostaci nalaze danas u crkvi Svetog Ahilija u Arilju. Mada, ima i onih koji sumnjaju da su tu njegovi posmrtni ostaci.
Kada budete u prilici i kada budete svratili u crkvu Svetog Ahilija, iz priprate sa leve strane se nalazi freska kralja Dragutina, njegove žene Kataline, mađarske princeze i srpske kraljice, a između njih dvoje se nalazi sin Urošic, tako da se smatra da se ispod freske koja se nalazi u crkvi nalazi i grob sina kralja Dragutina Urošica.
S druge strane sposobni i zdravi Vladislav ne dobija priliku od svog strica Milutina da nasledi presto čak i ne dobija priliku da učestvuje u vlasti, kao što su to radili njegov otac i stric. On se diže na pobunu, ali Milutin ubrzo to rešava i zatvara ga. Dolazi do preokreta jer ni Konstantin nema priliku da nasledi vlast zato što se iz Carigrada vraća najstariji Milutinov sin, Stefan Dečanski. Navodno oslepljen, on vid dobija od Svetog Nikole zbog koga i danas slava Mratindan, odnosno slava Stefana Dečanskog ima itekako velike veze sa Nikoljdanom.
Smatra se da Stefan Dečanski nije bio u potpunosti oslepljen već samo delimično da bi, kada se ukaže prilika, nakon očeve smrti uspeo da preuzme uzde vlasti i sve pretendente na presto ukloni. Ubrzo je to i uradio, svog polubrata Konstantina je uklonio, a postoje i određeni svedoci tog vremena i izvori koji govore o brutalnosti Stefana Dečanskog prema svom bratu od oca što nije sasvim potpuno provereno.
U međuvremenu, nakon Milutinove smrti, Vladislav se oslobodio okova tamnice i krenuo je u borbu za presto. Nekadašnje očeve zemlje koje je nakon 1282. godine dobio na upravu uspeva da vrati i da se učvrsti oko mesta Rudnik. U međuvremenu, takođe vrlo ratoborni i Stefan Dečanski, danas poznat kao Stefan Uroš III Dečanski uspeva da ovlada zemljama svog oca i da u jednoj velikoj ofanzivi, naravno uz podršku Vizantije zatvori svog brata od strica Vladislava oko Rudnika.
Borbe nisu dugo trajale jasno je ko je pobednik bio, svakako u pitanju je Stefan Dečanski, a Vladislav je na nesreću u borbama svoj život završio. Tako je se loza kralja Dragutina koja itekako imala pravo da nasledi presto bila ugašena. Stefan Dečanski vladao u narednih 10 godina tačnije on je 1321. godine krenuo u borbu, od 1322. u potpunosti vladao čitavom srpskom zemljom sve do 1331. kada doživljava sličnu sudbinu kao i njegovi prethodnici i biva zbačen od strane sina i potonjeg cara Stefana Dušana.
Tragična je sudbina naslednika kralja Dragutina koji su sa pravom pretendovali na presto koji im je pripadao. Dogovor u Deževu nije važio za kralja Milutina, takođe ni pravilo primogeniture jer on je, iako veliki kralj imao aspiracije koje su se kosile sa merilima tadašnjeg vremena. Takođe, možemo slobodno reći da je kralj Milutin vesnik propasti loze kralja Dragutina, što ne znači da je se loza Nemanjića ugasila, ali na neki način direktna linija Nemanjića nikada i nije vladala državom jer sam prvi srpski kralj Stefan Nemanjić nije bio najstariji sin Stefana Nemanje, kao što je već pomenuto. Jasno je da je pitanje loze Nemanjića vrlo delikatno, da se nije poštoval pravo primogeniture kao ni pravo nasleđivanja prestola, ni pismeni ni usmeni dogovor, ni otac ni brat, ali to ne može umanjiti značaj dinastije o kojoj govorimo, kao ni to da je to bila prava srpska srednjovekovna svetorodna dinastija.
Autor: Miloš Simeunović
