Za razliku od Vavilona i mistične Atlantide malo ljudi zna za Heraklion. I ovaj drevni egipatsko-grčki grad je jeziv podsetnik na to koliko su naseljena mesta ranjiva na sile prirode.
TRGOVAČKA METROPOLA
Grad je dobio ime po grčkom junaku Heraklu, a osnovan je pre oko 2.700 godina. Ovaj bogati trgovački gradić doživeo je svoju najveću ekspanziju između VI i IV veka pre nove ere. Prostirao se oko hrama božanstva Amona, a mreže kanala koje su se pružale oko njega napravile su izgled jezera. Na ostrvima i ostrvcima nalazili su se stanovi i sekundarna svetilišta. Herklion je važio za velikog uvoznika žita, parfema, papirusa, ali i za izvoznika srebra, brakra, vina i ulja. Mesto gde su živeli obrazovani Grci, karijanski plaćenici, profesionalni mornari, obični ljudi u blatnjavim kućama ili članovi faraonskog dvora. Raštrkan po nizu međusobno povezanih ostrva, peska i blata, predstavljao je kosmopolitsku kapiju Mediterana i najveću vezu sa zapadnim svetom. Njegov položaj na mestu današnje Abu Kire, 15 milja severoistočno od Aleksandrije, bio je isprepletan mrežom kanala i prošaran lukama i pristaništima. Sve to je mamilo trgovce iz ostalih regiona da dođu i razmene svoja dobra sa ostalim narodima.
Pre osnivanja Aleksandrije 331. godine pre Hrista, Heraklion je slavu stekao kao obaveznu ulaznu luku u Egipat za sve brodove koji su dolazili iz grčkog sveta. Grad je bio mreža trajekta i mostova. Roba koja je dolazila oporezivala se u cariničkom centru, a zatim bi se dalje prenosila u unutrašnjost regije poput Kanopusa i Naukratisa.
Christoph Gerigk ©Franck Goddio/Hilti Foundation
GRAD RELIGIJE I VERE
Heraklion je bio bogat ritualima, liturgijama i religijama. Imao je veliki verski značaj zbog Amonovog hrama koji je zbog svoje uloge u obredima bio usko povezan sa kontinuitetom dinastija. Obuhvata period egipatske istorije pre i tokom grčkog uticaja. Njegovo egipatsko ime bilo je Tonis, ali grad se uglavnom naziva Tonis-Heraklion. Ova međukulturna povezanost se najviše ogleda u carstvu religije posebno tokon dinastije Ptolomeja u Egiptu koji su voleli da ističu svoju povezanost sa faraonskom tradicijom. Mnogi veruju da je Heraklion mesto prvih koraka božanskih bića poput Herakla i mesto gde je čuvena Helena potražila utočiste sa svojim ljubavnikom Parisom.
Do II veka pre nove ere, Heraklionova era prestiža počela je da bledi, a njegovu ulogu preuzima nova metropola Aleksandrija koja je vrlo brzo postala najistaknutija luka Egipta.
SILA PRIRODE
Smeštena na tadašnjem delu ušća u deltu Nila, grad nikada nije bio daleko iznad nivoa mora. Periodične velike poplave ubrzale su propast grada. Hibridni temelji i vode na kojima je izgrađen Heraklion počeli su da se osećaju manje sigurnim. Nije jedna priroda katastrofa poput zemljotresa i cunamija uništila grad već kombinacija svih njih. Krajem II veka, verovatno usled jake poplave, centralno ostrvo koje je već bilo opušteno pod sopstvenom težinom hramovih zgrada, podleglo je tečnosti. Tvrdo glineno tlo se ubrzo pretvorilo u reku peska i mulja, te su se zgrade na vrhu vrlo brzo srušile. Sve dok se jednog dana, usled podrhtavanja tla, nije počelo sve tresti i da se izrezbareni kameni radovi ruše u more. Vremenom je usledio i ostatak naselja koji je čuvao bog Hapi, bog plodnosti, gospodar reke i životni upravitelj njenih poplava, masivni vratar napravljen od crvenog granita na samom rubu drevnog grada. Nekoliko domova tokom rimskog perioda se držalo i na početku arapske vladavine, a poslednji ostaci grada potonuli su ispod mora krajem VIII veka. Heraklion je nestao pod vodom kao rukom odnesen i sahranjen naizgled zauvek slojevima munja.
IZRANJAVANJE HERKALIONA
Arheolozi koji su iskopavali drevnu metropolu Heraklion, umesto kreme za sunčanje i istraživanja na zemlji, uzeli su svoja ronilačka odela i upustili se u misteriozno istraživanje egipatske obale koja je posle 2000 godina opet izronula. Grad je pronađen 6.5km od tadašnje obale. Nalazi se unutar istraživačkog područja od 11x15km u zapadnom delu zaliva Abu Kir. Istraživanje je započeto 1996. godine, jer je trebalo dosta vremena da se mapira celo područje. Njegovo ponovno otkriće je dokaz napredne tehnologije i ljudske domišljatosti, ali i dokaz da sudbina grada odiše na sablazno jezive uspomene davno zaboravljenog urbanog života. Institut za podvodnu arheologiju je prvobitno istraživao potonule francuske brodove sa kraja XVIII veka, ali su visokotehnološke mašine uz mukotrpan ljudski rad uspele da istraže do sada neistraženo. U to ulaze dugo potopljene zgrade i ostali gigantski objekti. Ronioci su nosili bagere za vodu (ogromne usisivače koji lebde iznad pokrivača peska). Najveće predmete poput kolosalnih statua ptolomejskog kralja i kraljice najlakše je ponaći i dići iz mora, ali vrlo brzo su usledile i manje figure.
PODVODNO BLAGO
Predmeti su redom iznošeni na brod Princeze Dude odakle su poslati na dalje analiziranje. Svi pronađeni predmeti su unikatni i od velike istorijske važnosti. Ronioci koji su radili na obližnoj obali, 2000. godine pronašli su fragment stene ispod morskog dna i izneli ga na kopno. Bilo je to parče Hapija, obložen solju i muljem, ali netaknutno. Nakon dalje istrage pronašli su još 6 statua i mnoštvo delova hramova, krhotine grnčarija, dragoceni nakit, novčiće, biste, teglice… Pronađena je i figurica Kleopatre III, ptolomejske kraljice, prikazane kao egipatska boginja Izida izrađena kombinacijom lokalne i helenske estetike. Takođe su otkrivene male replike papirusnih čamca koji su se koristili u igrama organizovane u čast bogu Ozirisu.
Mnogi su verovali da su Tonis i Herkalion dva odvojena grada, ali je pronađeni spomenik na dnu mora ukazivao drugačije. Spomenik je predstavljao tablu sa ispisanim pravilima oporezivanja u ime grada koji je bio kao jedno i koji je imao dugu tradiciju. O tome govore i pronađeni helenski šlemovi ovog faraonskog i grčkog društva zajedno sa egipatskim sunarodnicima. Da je Herkalion bio bogat dokazuju nam i pronađene velike količine novčića i keramike datiranih iz perioda V veka, kao i velike količine sidra različitih oblika i još preko 70 olupina iz istog veka. Nakon što je prošlo više od jednog milenijuma od prvog potopljavanja, Hapijev grad se vraća na površinu.
OŽIVLJENA LEGENDA
Heraklion nam ostavlja zauvek primer kako i savremeni gradovi mogu biti krhi. Venecija je verovatno najmodernija verzija Herakliona prema položaju u laguni i čuvenoj mreži vodenih puteva koja tone. Mediteranska obala Egipta i dalje ostaje najosetljivije na porast mora i viske temperature koje mogu da nateraju milione ljudi u regionu na raseljavanje iz njihovih domova.
Hroničari poput Herodota i Diadora spominju Heraklion, ali mnogi danas strepe da je najdublje znanje o njemu trajno izgubljeno. Samo 5% celog grada je zaista istraženo i arheolozi su tek na početku dokazivanja postojanja ovog grada koji preti da nestane iz sećanja čovečanstva.
Autor: Isidora Simić
