Prema predanju navodi se da je u Dalmaciji hrišćanstvo zaživelo još u apostolsko doba, kada su Sv. apostol Pavle i njegov učenik Sv. apostol Tit propovedali jevanjđelje u tim krajevma, od tada je prošlo više od 2000 godna a hrišćanstvo u Dalmaciji još živi . Istoriju Dalmacije najviše je odredio njen geografski položaj, bila je središte sukoba istoka i zapada, raznih političkih, kulturnih i narodnih grupa kao i dveju crkava. Istoričari navode da je Dalmacija bila naseljena Srbima još u doba velike seobe slovenskih naroda na Balkan, kroz istoriju Srbi su proterivani i naseljivani nekoliko puta na njen prostor. U 14. Veku srpski narod gradi svoja kulturna, istorijska i duhovna zdanja na prostoru Dalmacije, manastire Krupu, Krku i Dragović. A 1810. godine osniva se Eparhija dalmatinska sa trenutnim sedištem u Šibeniku.
Foto: Wikipedia Manastir Krupa
Manastir Krupa sa istorijom od 7 vekova nalazi se u dolini rečice Krupe u blizini Velebita. Zadržbina je kralja Milutina koji ga je podigao u slavu Presvete Bogorodice 1317. godine. Krupa je najstariji manastir dalmatnske eparhije kao i najseverniji nemanjićki manastir. Tokom svoje istorije Krupa je zajedno sa srpskim narodom nekoliko puta stradala, paljena je, pljačkana ali je uvek ponovo obnavljana. Prva obnova manastira bila je od strane cara Dušana o čemu svedoče zapisi na na svodu manastirske crkve. Najveća obnova ovog svetovnog zdanja desila se u 19. veku kada su Srbija, Austrougarska i Rusija zajendno podigle oštećene zidine. Krka danas izgleda kao da je građena u gotskom stilu, što najviše možemo videti po prozorima s obrirom da je Austrougarska uslovila obnovu i zahtevala taj stil. Tokom otomanske vladavine, 1620ih godina ikone oslikane po zidovima od strane monaha Georgija Mitrofanovića, ikonopisca koji je oslikao i Hilandarsku trepezariju, su prekrečene i zamalterisane kako bi se zdanje sačuvalo od rušenja I otomanskog terora nad hrišćanstvom. Tek šezdesetih godina 20. veka ikone su otkrivene i možemo ih i danas videti. I ako je često pustošen u manastirskoj riznici čuvaju se vredna duhovna i kulturna bogatstva, brojne knjige, ikone, tri antiminsa kao I čestice moštiju Sv. Jeroteja. Krupa je duhovno i istorijsko bogatstvo srpskog naroda u kome su utočište nalazili i Dositej Obradović i Simo Matavulj.
Foto: Wikipedia Manastir Krka
Manastir Krka dukovni je centar dalmatinskih pravoslavnih hrišćana, nalazi se nekoliko kilometara udaljen od grada Kristanja u nacionalnom parku Krka, blizini izvora reke Krke, po kojoj nosi ime. Manastir je podigla princeza Jelena, sestra kralja Dušana 1350. godine u slavu Sv. arhangela Mihaila. Krka je podignuta baš na tom mestu jer se prema predanju govori da je apostol Pavle na tom mestu propovedao hrišćanstvo. Zajedno sa Krupom i Dragovićem i manastir Krka deli sudbinu srpskog naroda sedam vekova i zbog toga nije zadržao svoj prvenstveni izgled. Manastirski kompleks sagrađen je iznad krečnjačke pećine i katakombi. Postoji nekoliko legendi vezane za katakombe ispod manastira, govori se da su nastale u ranohrišćanskom periodu i da su prvi hriščani bili primorani da se sakrivaju unutar njih. U katakombama pronađene su grobnice, zapisi po zidovima koji do danas nisu protumačeni kao i nekoliko predmeta iz rimskog doba. U okviru manastira 1615. godine osniva se bogoslovska škola, najstarije organizovano crkveno učilište srpskog naroda i ona sve do danas, sa nekoliko kratkih prekida radi i školuje učenike za bogoslovski život. Manastir Krka ima veoma bogatu riznicu, po nekim procenama je četvrta u vrednosti u Srpske Pravoslavne Crkve.
Foto: Wikipedia Manastir Dragović
Manastir Dragović trenutno se nalazi kraj Peručkog jezera i jedan je od tri najznačajnija manastira dalmatinske eparhija. Dok većina manastira uzrasta tamo gde su im temelji, Dragović je imao drugu sudbinu, mesto na kome se trenutno nalazi treće je po redu. Prvobitni manastir sazidan je 1395. godine, neposredno posle kosovske bitke, kada su Srbi bežali na sever zemlje. Zbog lošeg terena manastir je premešten, a danas su od njega ostali samo temelji potopljeni u jezeru Peručac, koji se ponekad mogu videti kada se smanji nivo jezera. Gradnja dugugog manastira otpočela je 1777. godine a završena je 1867. godine, međutim i ako se činilo da će na ovom mestu stajati večno, nakon Drugog svetskog rata komunisti su zarad izgradnje veštačkog jezera potopili manastir Dragović. Trenutni manastir podignut je 1958. Godine, međutim i on je stradao u poslednjem ratu i do danas nije u potpunosti obnovljen. O samoj istoriji manastira na žalost ne postoji puno zapisa jer je on doživeo najgoru sudbinu i pored potopa prvobitnih manastira, nekoliko puta je bio potpuno opustošen, rušen i paljen.
Autor: Dragana Dragičević
