Na današnji dan, 26.marta 1893.godine, rođen je italijanski političar Palmiro Toljati, pseudonim Erkoli, koji je bio jedan od osnivača i dugogodišnji generalni sekretar Komunističke partije Italije, pobornik policentrizma u komunističkom pokretu i utemeljivač koncepcije ,,italijanskog puta u socijalizam”.
Palmiro Toljati (ital. Palmiro Togliatti; pseudonim Erkoli, Đenova, 26. mart 1893 — Jalta, 21. avgust 1964) bio je italijanski političar, revolucionar, jedan od osnivača i dugogodišnji generalni sekretar i vođa Komunističke partije Italije, poreklom iz porodice sitnog činovnika.
Kao student pristupio 1914. Socijalističkoj partiji; 1915. završio Pravni fakultet u Torinu i tu se upoznao s Gramšijem, s kojim je 1919. osnovao radnički nedeljni list Ordine Nuovo; list je razvijao delatnost u duhu oktobarske revolucije i Lenjinovih ideja;
Bio je jedan od osnivača Komunističke partije Italije 1918. godine. 1921, učestvovao u stvaranju KP Italije, 1922. postao član CK, a 1923. član Izvršnog komiteta KPI. Nakon što su fašisti zatvorili Gramšija, postao je novi sekretar KPI. Rukovodio Partijom posle Gramšijevog hapšenja 1926, a 1927. zvanično postao njen generalni sekretar. Fašisti su 1926. zabranili legalno delovanje KPI, nakon čega je Toljati delovao u inostranstvu (Sovjetski Savez, Francuska).
Učestvovao u radu III internacionale od njenog III kongresa; od 1924. član IK KI, od 1928. član Prezidijuma IK KI, od 1935. sekretar IK KI; zapažen je njegov udeo na VII kongresu, kad je pored poznatog Dimitrovljevog referata podneo referat o borbi protiv fašizma i rata. Godine 1935, postao je član Sekretarijata Kominterne. Godine 1939, bio je nakratko zatvoren u Francuskoj, ali je ubrzo pušten i za vreme Drugog svetskog rata bio u Moskvi, odakle je pozivao italijanski narod na otpor fašizmu i nacističkoj marionetskoj državi Salo.
Kao predstavnik KI neposredno je učestvovao u borbi španskog naroda 1936-39; u SSSR boravio 1940-44; poznati su mu govori preko Radio-Moskve za vreme II svetskog rata kojima je pozivao italijanski narod u borbu protiv fašizma.
U Italiju se vratio marta 1944. godine i bio tvorac politike nacionalnog jedinstva u borbi protiv nacista i fašista i za obnovu zemlje. U zemlji je zauzeo liniju protiv okružane borbe kao načina komunista da dođu na vlast. Neko vreme je bio ministar pravosuđa Italije. Godine 1945, postao je zamenik premijera u De Gasperijevoj vladi. Na izborima 1946, KPI je osvojila 19% glasova i 104 poslanička mesta u parlamentu. Učestvovao u svim vladama 1944-46., kao ministar bez portfelja, zamenik predsednika vlade i ministar pravde; od maja 1947, po isključenju KPI i SPI iz vlade, vodio je oštru opozicionu borbu protiv vlada tzv. Demokratskog centra; Toljati i svi ostali ministri iz KPI izbačeni su iz vlade maja 1947. godine, pod pritiskom američkog predsednika Harija Trumana. Ista stvar dogodila se i s francuskim komunistima.
Dana 14. jula 1948, na Toljatija je počinjen atentat. Bio je pogođen tri puta i ozbiljno ranjen. Nekoliko dana njegov je život visio o niti, a za to su vreme delom Italije pokrenuti masovni štrajkovi, radnici u mnogim mestima su se latili oružja. Godine 1948, Toljati je bio nosilac liste na prvim posleratnim izborima. Na izborima je pobedila Demohrišćanska partija, prvenstveno zbog velike američke podrške i opstruisanja rada KPI. KPI je u koaliciji s Italijanskom socijalističkom partijom osvojila 31% glasova.
Na svim posleratnim partijskim kongresima je biran za generalnog sekretara, a na svim izborima za narodnog poslanika. Smatra se za najuglednijeg italijanskog političara; još između dva rata istakao se teoretskim analizama o karakteru fašizma, značaju i obliku antifašističke borbe.
Pod Toljatijevim vođstvom, KPI je do 1950-ih bila druga najjača politička partija u Italiji. Intervencija Sovjetskog Saveza u Mađarskoj 1956, izazvala je rascepe u mnogim komunističkim partijama, ali je Toljati podržao stav Sovjetskog Saveza vezan uz Mađarsku. Na izborima 1963, KPI je osvojila 25,2% glasova, ali ponovno nije dostigla većinu.
Posle II svetskog rata naročito se istakao koncepcijom “italijanskog puta u socijalizam”, kao i u borbi protiv Staljinovog dogmatizma; u tome su značajni njegovi pogledi poznati kao Prememorija, koje je razradio neposredno pred iznenadnu smrt za vreme posete SSSR u avgustu 1964.
Od mnogih publikovanih govora i članaka najpoznatija mu je zbirka Discorsi alla Costituente i esej II Partitio comunista italiano.
Ono po čemu ga posebno jeste da je u njegovu čast, Stavropolj na Volgi promenio je ime u Toljati, grad u kojem je Toljati bio ključan za formiranje industrije automobila AutoVAZ u saradnji s italijanskim Fijatom.Takođe jedna od ulica na Novom Beogradu nosi njegove ime.
Autor :Jovana Kusulja
