Za Đurđa Brankovića garantujemo da su svi čuli, međutim, danas se podsećamo viševekovne godišnjice smrti njegovog brata, Lazara Brankovića, koji je bio srpski despot i vladar u periodu između 1456. i 1458. godine, a živeo je od 1421. do 1458. godine. Datum rođenja nije poznat, ali je smrt zakucala na njegova vrata na današnji dan, 20. januara.
Nakon oslepljenja Grgura i Stefana Brankovića, 1441. godine, Lazar je postao naslednik Đurđa Brankovića, kao jedini zdravi sin koji je sposoban da se popne na vladarsku stolicu. Nosio je titulu despota još od svoje ženidbe Jelenom Paleolog, a vlast je preuzeo nakon smrti svog oca, 1456. godine. Njegova polikita nije se značajno razlikovala od one koju je vodio njegov otac. On je okončao pregovore sa Turskom koje je započeo njegov otac. 1457. godine je sklopio ugovor o obnavljanju vazalog odnosa prema Osmanskom carstvu, bio je dužan da plaća godišnju harač, ali u nešto manjem iznosu nego njegov otac, jer nije držao Novo Brdo.
Za one koji ne znaju ili bi da se podsete… Šta je to harač?
Harač je lični porez u Osmanskom carstvu. Naplaćivao se od svake muške nemuslimanske glave, kao otkupnina od ropstva. Pružao je ličnu i imovinsku sigurnost, kao i pravo na oslobađanje od vojne obaveze. Harač je bio dokaz vernosti sultanu, pa su pobune nemuslimanskog stanovništva uglavnom počinjale neplaćanjem poreza.
Za vreme Lazareve vladavine, podršku mu je pružio Mihailo Anđelović, brat Mahmud-Paše Anđelovića. Mahmud je ranije, za vreme jednog od napada na Srbiju, zarobljen i odgajen kao musliman, ali vremenom je u Osmanskom carstvu stekao čin Velikog vezira. On je svoj politički uspon nastavio u Srbiji. Naime, on je zbog svojih veza na turskom dvoru bio glavni posrednik u sklapanju primirja sa Turskom i obnavljanju vazalnih veza Lazara Brankovića i Mehmeda II Osvajača. Tako su, uz njegovu pomoć, Mehmed II Osvajač i despot Lazar Branković, januara 1457. godine sklopili ugovor po kome se Mehmed obavezao da vrati našem despotu očeve posede.
Despot Lazar je bio i ugarski vazal, a to mu je značilo jer je tako čuvao severnu granicu despotovine. Ladislav V Posmrče je pomagao despota Lazara. Despot Lazare je, kao plemić i zet ubijenog Ulriha II Celjskog, učestvovao u suđenju na kome je Vladislav Hunjadi osuđen na smrt. Dok su u Ugarskoj vladali neredi i oružani sukobi, on je tu situaciju iskoristio kako bi osvojio Kovin i druge dunavske tvrđave koje su se nalazile duž leve strane reke. Ostvario je i izvesne uspehe u borbi protiv Hunjadijevog saveznika Mihaila Silađija, međutim, ovaj je sprečio dalje prodiranje Lazareve vojske na sever.
Situacija se komplikuje sa smrću despotove majke, jer su mnogi smatrali da ju je Lazar otrovao. Međutim, fizička udaljenost dokazuje da Lazar nikao nije mogao učiniti ovaj napad na majku, jer se on nalazio u Smederevu, a majka u Rudniku. To je bio povod da se podigne opozicija, koju je predvodio brat njegove majke Jerine, Toma Kantakuzin. Ali, nedugo zatim, Toma je pobegao iz Srbije, praćen svojim saveznicima. Lazar je iznenada preminuo, 20. januara 1458. godine u Smederevu, sa svojih manje od 40 godina. Budući da nije imao muške naslednike, već samo ćerke (Mariju, Milicu i Jerinu), njegova smrt donela je neizbežno i neizostavno pitanje naslednika. Od početka februara 1458. godine, zemljom je vladalo namesništvo koje je bilo sačinjeno od Mihaila Anđelkovića, Jelene Paleolog i slepog Stefana Brankovića, ljudi već pomenutih u tekstu.
O smrti despota Lazara, naš čuveni pesnik Vojislav Ilić, napisao je i pesmu “Pećina na Rudniku”, u kojoj je opisao njegovo kajanje zbog ubistva majke, mada o ovome činu ne postoje istorijski dokazi koji bi potvrdili tačnost ovog mišljenja koji su delili mnogi. Postoje brojne priče i verzije o smrti Jerine, a prema legendi, otrovao je Lazar, tako što je njenu salatu začinio otrovom.
Tekst pesme u celosti pročitajte na sledećem linku: http://www.kodkicosa.com/pecina_na_rudniku.htm
Autor: A.P.
