Bogorodičina crkva nalazi se u selu Donjoj Kamenici kod Knjaževca, u Istočnoj Srbiji, a podignuta je u prvoj polovini 14. veka, kao zadužbina Mihajla Anđelovića. Građevina je relativno malih dimenzija, ali veoma zanimljive arhitekture čijim se skladnim proporcijama stvara utisak monumentalnosti . Konzervatorski radovi na živopisu i arhitekturi crkvice su okončani 1958. godine, a ona se danas nalazi pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog značaja. Crkva se nalazi na levoj obali Trgoviškog Timoka, na starom vojnom putu koji je povezivao Pirot i Vidin.
Crkva je 1932. godine bila u stanju propadanja; njeno kube i znatan deo oltarskog prostora je bio u ruševinama od 1923. godine. To su utvrdili beogradski muzejski stručnjaci dr Vladislav Petković i arh Đurđe Bošković.
Izgled – Bogorodičina crkva ima osnovu krsta nepravilnog oblika, iznad koga se uzdiže kupola. Na njenoj zapadnoj strani se nalazi narteks sa spratom, nad kojim se uzdižu dve male simetrične kule zvonare. Ispred narteksa je nekada postojao drveni egzonarteks sa spratom, od koga su danas vidljivi samo kameni temelji, a njegov približan oblik je prikazan na modelima crkve, naslikanim u ktitorskim kompozicijama.
Živopis Bogorodičine crkve – je različite tematike i nosi odlike Renesanse Paleologa, karakteristične za to doba. Rađen je neuobičajenom tehnikom „al tempera“, a prikazi su vrlo naturalistički. Ktitorske kompozicije su prikazane u crkvenom naosu i na spratu narteksa. Ciklusi scena iz života svetog Nikole i svete Petke su naslikani u kulama zvonarama i na spratu narteksa, dok je njegovo prizemlje ukrašeno freskama vladara i svetih ratnika koji naporedo zagrljeni jašu. Pored ktitorskih portreta, u prvoj zoni naosa su prikazani sveci, dok su iznadnjih naslikana Stradanja Hristova i Veliki praznici. U oltarskom delu je prikazana Bogorodica sa Hristom i anđelima, kao i Poklonjenje arhijereja. Posebnu pažnju privlači predstava Sv. Đorđa Diasoritisa, čiji je kult vezan za grčko ostrvo Amorgos u Kiklandskom arhipelagu.
Mnogo ljudi je istraživalo ovu crkvu. Postoji puno tumačenja i ne može se precizno odrediti koje je od njih tačno. Smatra se da je crkvu sagradio veliki vojvoda despota Lazara Brankovića, Mihajlo Anđelović. Isto tako se smatra da su na gornjem spratu naslikani Mihajlo i njegova supruga sa svoja tri sina. Međutim Ljubinković, se ponovo vraća svom ranijem zaključku, da ne mora da znači da je Mihajlo zapravo bio vladar ove oblasti. Tumačeći istraživanja turskih popisa, Bojanić-Lukač pronalazi podatke koje potpuno isključuju mogućnost da je Mihajlo Anđelković bio gospodar ove oblasti. Tek posle radova 1985. crkva je proglašena za spomenik kulture i sada se o njoj staraju stanovnici Donje Kamenice.
Nemac, Feliks Kanic je u svojoj knjizi o Kneževini Srbiji opisao „Abogovićevu crkvicu“ u selu Donja Kamenica. Navodi se da je ona podignuta u vreme despota Đurđa Smederevca.Proizilazi da je despot Mihailo Abogović istu bogomolju gradio 1456. godine. Prikazani su na zidnim slikama u priprati „Mihail despot“ sin „Mihaila cara“, zatim njegova supruga „despotica Jelena“ kći „despota Petra“. Dr Vladislav Petković je međutim utvrdio 1932. godine da despot Mihailo nema ništa zajedničko sa „Mihailom Abogovićem“; nije bio ktitor, već gospodar (nepoznate nacionalnosti) samostalne oblasti Vidinske, pod koju je spadala u to vreme i Donja Kamenica. Pravi ktitor (sa porodicom) je na dva mesta oslikan u crkvenom živopisu – u priprati i samoj crkvi. Pored oca i majke prikazana je i njihova mala kći, pored čijeg lika piše „Vukosava“, kao i mali sin. Sačuvani natpisi na slikama su pisani na grčkom jeziku, a samo pet svetitelja nose srpsko-slovenske nazive.
Autor: Ksenija Radonjić
